ربیع آمد دلم سرمست یار است

بهار من تماشای نگار است

دلی دارم میان سینه خود که تا وقت ظهورش بی قرار است

مرام و مذهب من انتظار است

 بدون یار، هستی در غبار است

پر از جور و ستم گردیده عالم

جهان مشتاق یاری تکسوار است

تبری جستن از دیدگاه اهل بیت علیهم السلام وبزرگان دین

مدتی  است که از سوی برخی گروه ها بیان می شود که در این ایام مبارک و میمون ربیع الاول  بخصوص نهم ربیع این ماه قلم تکلیف از شیعیان برداشته شده یعنی انجام هر گناهی به واسطه خشنودی حضرت زهرا سلام الله علیها مجاز است.

سئوال اول

در این روز چه اتفاق مهمی رخ داده که این اثر مهم بر آن مترتب شده است ؟

سئوال دوم

آیا در طول سال روزی مهمتر وبزرگتر از این روز وجود ندارد تا این جایزه حدیث رفع قلم به آن تعلق گیرد؟

سئوال سوم

محدوده این رفع قلم آیا شامل حق الله می شود یا حق الناس ؟

 سئوال چهارم

این پاداش به اصطلاح حدیث رفع قلم چه نتیجه ای در رشد و تعالی انسان دارد؟

سئوال پنجم

آیا این رفع قلم شامل ائمه علیهم السلام میشود یا فقط شامل شیعیان هست؟

سئوال ششم

آیا این قلم فقط معاصی را شامل می شود یا ترک عبادات را هم شامل می شود؟

و سوالاتی از این قبیل که زیاد می باشد.

روز نهم ربیع‌الاول برای شیعیان به عنوان روز آغاز امامت امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف عید دانسته شده و مراسم و جشن‌هایی در این روز دایر می‌گردد. در روز هشتم ربیع الاول، امام حسن عسکری علیه السلام توسط معتمد خلیفه عباسی به شهادت رسید و پسر ایشان حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به امامت رسید ما شیعیان آن روز را روز بزرگی می‌شماریم و جشن می‌گیریم، زیرا حضرت مهدی امام حی و حاضر هستند و از این جهت نسبت به سایر ائمه تقدم دارند.

 البته شیعیان برای ولادت همه امامان شادی می‌كنند، اما برای امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از آن جهت كه حاضر و ناظر هستند اولویت بیشتری وجود دارد.

 از این جهت تعظیم و بزرگداشت این روز نیز می‌تواند به عنوان یك وظیفه دینی مورد توجه قرار گیرد و در این روز بیشتر برای سلامت وجود آن حضرت دعا شود و صدقه داده شود و… زیرا كه این كارها خود اعلام بیعت با آن امام بزرگوار است كه چون غایب هستند با یادآوری و شادی در این روز، اعلام بیعت و دوستی با حضرتش قلمداد می‌گردد. همچنین بنا بر نقلی در این روز، عمر بن سعد از قاتلین امام حسین علیه السلام کشته‌ شد. عمر بن سعد پسر سعد بن ابی وقاص، صحابی پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم است. عمر بن سعد از سوی عبید الله بن زیاد به فرماندهی سپاه کوفیان برای مقابله با امام حسین علیه السلام منصوب شد و در روز دهم محرم امام حسین علیه السلام و هفتاد و دو تن از یارانش را به شهادت رساند. علامه مجلسی در زاد المعاد گفته است بنابر قولی عمر بن سعد در روز نهم ربیع الاول به دست مختار بن ابوعبیده ثقفی کشته شد.(زاد المعاد:ص412)

نهم ربیع‌ الاول به روز مرگ خلیفه دوم منسوب شده است. دلیل این انتساب روایتی است که به «رفع القلم» مشهور است. تاریخچه این انتساب به قرن ششم هجری برمی‌گردد اما پس از دوره‌ای سکوت با ظهور صفویه و گسترش تشیع به عنوان دیدگاه مشهور معرفی و بخشی از فرهنگ شیعی شناخته شد. گاه در این روز محافلی به نام‌های عیدُ الزهرا و فرحةُ الزهراء برگزار می‌شود. در حالی که بر اساس گزارش‌های تاریخی، خلیفه دوم در روز بیست و هفتم ذی الحجه توسط شخصی به نام فیروز ملقب به ابولؤلؤ غلام مغیرة بن شعبه (حاکم بصره و کوفه در دوره عمر) ضربت خورد و سه روز بعد کشته شد. به نظر می‌رسد این مراسم از قرن هفتم هجری به بعد در بین شیعیان وجود دارد و در عصر صفویان در بین مردم رایج بوده است. بنا بر نقل ابن طاووس(م۶۶۴)، گروهی از عجمان در این روز جشن بر پا می‌کردند. از عبارت وی علت اصلی جشن مشخص نمی‌شود بلکه فقط به مرگ یکی از دشمنان اهل بیت اشاره می‌کند با این حال گویی خودش آن نظر را قبول ندارد. میرمخدوم شریفی سنی مذهب معاصر صفویه در کتاب نواقض الروافض اشاره به این جشن کرده اما قاضی نور الله شوشتری در مجالس المومنین در کتابی به نام مصائب النواصب که نقدی بر نقض الروافض است می‌نویسد این کار مورد تایید علما نبود و در زمان ما متروک است.

موافقان: عبدالجلیل قزوینی (درگذشت قرن ششم هجری) بدون استناد به منبعی به قتل خلیفه دوم در این روز اشاره کرده است اما هاشم بن محمد دیگر عالم این دوره، دلیل این انتساب را روایتی از احمد بن اسحاق مشهور به رفع قلم دانسته است. علامه مجلسی که در دوره صفویه می‌زیسته ضمن اشاره به برگزاری مراسم جشن در این روز، دلیل اصلی آن را روایت رفع القلم دانسته است.
مخالفان: بسیاری از منابع تاریخی شیعه و اهل سنت قتل خلیفه دوم را در روزهای پایانی ذی‌الحجة سال ۲۳ق دانسته‌اند. بر اساس این منابع، خلیفه دوم  در ۲۶ یا ۲۷ ذی‌الحجه توسط ابولؤلؤ غلام مغیرة بن شعبه مجروح شد و سه روز بعد در ۲۹ و بنابر قولی ۳۰ ذی‌الحجه از دنیا رفت. در میان مورخان سنی می‌توان به یعقوبی، طبری، مسعودی و در میان منابع شیعه می‌توان به شیخ مفید و ابن ادریس حلی اشاره کرد.

برگزاری این مراسم در ایران ممنوع است و در سال‌های اخیر توسط نیروهای انتظامی از برگزاری آن جلوگیری می‌شود. این مراسم در زمان رهبری امام خمینی ممنوع شد و وزیر کشور وقت به شدت با برگزارکنندگان این مراسم مقابله کرد همچنین در سال ۱۳۸۶ش آرامگاه منسوب به ابولؤلؤ در کاشان به دلیل برگزاری چنین مراسمی تعطیل شد.

مخالفت مراجع تقلید

آیت الله خامنه‌ای:

«بعضی‌ها به نام شاد کردن دل فاطمه‌زهرا سلام الله علیها این روزها و در این دوران ما کاری می‌کنند که انقلاب را که محصول مجاهدت فاطمه زهراست، در دنیا لنگ کنند! می‌فهمید چه می‌گویم؟ بهترین وسیله‌ای که دشمنان بزرگ انقلاب پیدا کردند برای این‌که نگذارند انقلاب به کشورهای اسلامی برود، می‌دانید چه بود؟ گفتند این انقلاب، اسلامی نیست! گفتند اینها دشمن شما- چند صد میلیون مسلمان- هستند! امام بزرگوارمان ایستاد و گفت این انقلاب، اسلامی است؛ شیعه و سنی در کنار هم هستند؛ کنار هم هستند. اگر امروز کسی کاری کند که آن دشمن انقلاب، آن مأمور سیای آمریکا، آن مأمور استخبارات کشورهای مزدور آمریکا، وسیله‌ای پیدا کند، دلیل پیدا کند، نواری پیدا کند، ببرد این‌جا و آن‌جا بگذارد، بگوید کشوری که شما می‌خواهید انقلابش را قبول کنید، این است، می‌دانید چه فاجعه‌ای اتفاق می‌افتد؟ بعضی‌ها دارند به نام فاطمه زهرا سلام الله علیها این کار را می‌کنند. در حالی که فاطمه‌زهرا سلام الله علیها راضی نیست. این همه زحمت برای این انقلاب کشیده شد. آن مرد الهی، آن وارث واقعی فاطمه‌زهرا(س) در زمان ما، آن همه زحمت کشید. این جوان‌های پاک ما این‌جور رفتند خون‌هایشان را ریختند تا انقلاب را بتوانند عالم‌گیر کنند. آن وقت یک نفری که معلوم نیست تحت تأثیر کدام محرکی واقع شده، به نام شادکردن دل فاطمه‌ زهرا، کاری بکند که دشمنان حضرت فاطمه‌زهرا را شاد کند.»

(از کتاب :خسارتها وجهالتها ص117)

آیت الله سید علی سیستانی:

«باید بر مشترکات تمرکز کنید و دلیلی ندارد به مسائل اختلافی بپردازید. مشارکت کردن در ایجاد تفرقه حتی به‌اندازه یک کلمه یا نصف کلمه جایز نیست. واجب است که از ادبیات تشنج آفرین پرهیز شود.»

حدیث رفع قلم

در برخی مجالسی که به مناسبت عیدالزهراء برگزار می‌شود، روایتی بیان می‌شود که به رفع القلم معروف شده و می‌گویند این روز «روز رفع القلم» است و گناهان این روز در روز قیامت محاسبه نمی‌شود و می‌توان در این مراسم هر حرفی را زد و این کار گناه نیست. این روایت با برخی آیات قرآن مانند آیه «و من یعمل مثقال ذرة شراً یره» و روایاتی مانند «لا تنال ولایتنا الا بالعمل و الورع»در تضاد است.  سوره زلزال، آیه ۸- وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۲۴۷

حدیث رفع قلم در ترازوی نقد

آیت الله ناصر مکارم شیرازی در استفتائی درباره حدیث رفع القلم بیان داشته است:

اوّلًا: روایتی با عنوان رفع قلم در آن ایام مخصوص، در منابع معتبر نداریم. روایت مزبور از نظر سند اعتباری ندارد.
ثانیاً: بر فرض، چنین چیزی باشد (که نیست) مخالف کتاب خدا و سنّت است، و چنین روایتی قابل پذیرفتن نیست، و حرام و گناه در هیچ زمانی مجاز نیست، و نباید به نام مقدّس اهل بیت علیهم السلام مجالس مشتمل بر گناه تشکیل داد. رفع قلم مخصوص به کودکان نابالغ و دیوانه‌ها و حالت خواب است، و‌ معاذ الله که ائمه معصومین علیهم السلام اجازه ارتکاب گناه به افراد در این ایام یا غیر این ایام داده باشند. و بر فرض اعتبار، معنای حدیث این است که اگر کسی لغزشی از او سر زد خداوند او را می‌بخشد، نه این که عمداً آلوده گناه شود.
ثالثاً: تولّی دوستان اهل بیت عصمت علیهم السلام و تبرّی از دشمنان آنها، جزء ارکان مذهب ماست؛ لکن تولّی و تبرّی راههای صحیحی دارد، نه این راههای خلاف، و نباید کاری کرد که شکاف در صفوف مسلمین بیفتد.
آیت الله جواد تبریزی هم در مورد این روایت معتقد است:

«روایت مزبور صحیح نیست و فرقی بین ایام نیست و معصیت، معصیت است.»

آیت الله صافی گلپایگانی نیز در مورد روز ۹ ربیع معتقد است: «این روز با سائر ایام در این جهت فرقی ندارد و مورد رفع القلم نیست.»

برخی از منابعی که به قتل خلیفه دوم در ماه ذی الحجه اشاره دارند، عبارتند از:
تاریخ یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب (درگذشت۲۸۴ق)
تاریخ مدینه، ابن شَبه نمیری(متوفی ۲۶۲)تاریخ خلیفه بن خیاط، خلیفه بن خیاط عصفری(درگذشت۲۴۰ق)
أخبار الطوال، ابوحنیفه دینوری(درگذشت ۲۸۲ق)
فتوح، أحمد بن أعثم کوفی(درگذشت ۳۱۴ق)
شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید (درگذشت ۶۵۶ق)

منبع اصلی: نهم ربیع، خسارت‌ها و جهالت‌ها نوشته مهدی مسائلی، نشر وثوق، چاپ دوم، ۱۳۸۷ ه‍.ش.

ابن طاووس، علی بن موسی بن طاووس، تصحیح جواد قیومی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی،۱۴۱۴ق.
جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی ائمه، قم، نشر انصاریان، چاپ ششم، ۱۳۸۱.
جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، نشرعلم، تهران،۱۳۹۰ش.
حر عاملی، وسائل الشیعه، قم، انتشارات آل البیت(ع) لإحیاء التراث، چاپ دوم، ۱۴۱۴ ه‍.ق.
شوشتری، قاضی نورالله، مصائب النواصب، تصحیح قیس العطار، قم، دلیل ما، ۱۳۸۴ش.
صادقی کاشانی، مصطفی، «نهم ربیع، روز امامت و مهدویت»، مشرق موعود، س۶، ش۲۲(تابستان۱۳۹۱).
عصفری، خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط،دارالفکر،بیروت.
مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ ه‍.ق/ ۲۰۰۳م.
مفید، محمد بن نعمان، مسارالشیعه، ۴۱۳، چاپ دوم: دارالمفید، بیروت، ۱۴۱۴ ق- ۱۹۹۳ م.

 بخش پژوهش مدرسه علمیه فاطمة الزهرا سلام الله علیها توس

www.ALZahratoos.com