« يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ‏ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى‏ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً فَادْخُلِي فِي عِبادِي وَ ادْخُلِي جَنَّتِي » ¹

ای نفس قدسی مطمئن و آرام، بازآی به حضور پرعظمت پروردگارت که تو خوشنود ( به نعمتهای ابدی او ) و او راضی از توست، پس داخل شو در زمره بندگان خاصّ من و داخل شو در بهشت ( ابدی و پرنعمت ) من.

عالمه فاضله استاد فاطمه اعتمادی رحمۀ الله علیها مدیریّت فقید مدرسه علمیه فاطمة الزهراء سلام الله علیها توس از سال 1351 با هدف تربیت عالمات دینی و ترویج فرهنگ تشیّع و خدمت به اسلام ناب محمدی صلّی الله علیه و آله و سلّم این حوزه علمیّه را در شهر مقدس مشهد و در جوار امام همام علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام اداره نمود و در 27 رمضان المبارک ( 26 شهریور سال 1388 ) از فرش خاکی تا عرش الهی پرکشید و آسمانی شد.

امام علی علیه السّلام در نهج البلاغه می فرماید: ²

« مَن مَشَی فی طَلَبِ العِلمِ خُطوَتَینِ وَ جَلَسَ عِندَ العَالِمِ سَاعَتَینِ وَ سَمِعَ مِنَ المُعَلِّم کَلِمَتَینِ أَوجَبَ الله لَهُ جَنَّتَینِ کَمَ قَالَ اللهُ تَعالی وَ لِمَن خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَان ³ » 

هرکس برای تحصیل علم دو قدم بردارد و نزد عالم دو ساعتی بنشیند و از استاد دو کلمه فرا گیرد، خدا برای او دو باغ بهشتی واجب می نماید ( و آنگاه به این آیه قرآن استناد) فرمود که؛ برای کسی که از مقام پروردگارش خوف دارد دو بهشت است.»

سالیانی است که از ارتحال ملکوتی عالمه فاضله استاد فاطمه اعتمادی رحمۀ الله علیها مدیریّت مدرسه علمیّه فاطمة الزّهراء سلام الله علیها توس می گذرد و ما از رؤیت چهره ای که تداعی یاد خدا بود محروم شدیم.

روزها و ایّام توأم با فراز و نشیب های فراوان گذشت که اگر نبود دست عنایات حقّ تعالی و نظر ائمّه اطهار علیهم السّلام، خاصّه حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشّریف و اگر قرار بود ما باشیم و خودمان یقیناً کار مجموعه با اخلال مواجهه می شد.

روزهای فراق، روزهای بسیار سخت و طاقت فرسایی است اما آنچه آلام ما را تسکین می بخشد احساس حضور ایشان بلکه حضور قوی و نظارت عالیه و ماورایی آن بزرگوار است. صدای غرّاء و توأم با صلابتی که از درون الهی اش و از عزّت و ایمانش نشأت می گرفت هنوز در گوش جان ها طنین انداز است از خطابه ها و سخنرانی ها، صحبت های معمولی، نصایح، پند و اندرزها و درس دادن همه و همه، حتّی سیمای نورانی اش پیش روی هر یک از دوستان و شاگردان وی به عنوان قدرت و قوّت قلب ها خودنمایی می کند.

سینه خواهم شرحه شرحه از فراق   تا بگویم شرح درد اشتیاق

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش   باز جوید روزگار وصل خویش

ابعاد مدیریتی استاد اعتمادی رحمة الله علیها 

اگر بنا باشد به بیان ابعاد مدیریّتی استاد اعتمادی رحمة الله علیها و ویژگی ها و شاخصه های خاص این بانوی گرانقدر بپردازیم باید به قطره ای از اقیانوس اکتفا نمود؛ به همین دلیل تنها به گوشه هایی از آن اشاره می شود:

1 . مدیریّت از نظر استاد اعتمادی رحمۀ الله علیها

انسان اگر بخواهد خود را بسازد و مهذّب و متعالی گرداند بدون تردید نیازمند این است که ابتدا خودش را مدیریّت کند تا در پرتو مدیریّت عقل و خرد همه سازمان های گوناگون تن و روح هماهنگ شده همه در یک سو و یک جهت حرکت و پویایی داشته باشند.

این دیدگاه براساس فرمایش علی علیه السّلام که می فرماید : «معلمی به معلمی سزاوار است که اول معلم نفس خودش باشد و خودش را تأدیب کرده باشد.» یک دیدگاه قرآنی، دینی و روائی است.

از عملکرد استاد اعتمادی رحمۀ الله علیها برمی آمد که ایشان زیر بنای مدیریّت دینی خود را عقل و خرد می دانستند که تا انسان ساخته و پرداخته نشود و بر روح و روان خود تسلّط نداشته باشد نمی تواند بر دیگران مدیریّت کند. ایشان هرگز خود را به عنوان مدیر معرّفی نمی کردند و از این عنوان همیشه گریزان بودند و از کسب شهرت و دعوت به خود می گریختند اما تقاضای جامعه و احساس مسئولیت سبب شد که وی زیر بار تکلیف رفته و پذیرای این وظیفه سنگین باشند، در این میان از سایر ابزارها مثل تشویق، ایثار، از خودگذشتگی و صلابت بهره برد، جاذبه و دافعه را در هم ادغام نمود و با اجرای حقّ هر دو را در هم آمیخت.

2 . شجاعت و ایمان به نصرت الهی

 ایشان با وجود کمی عدّه و عُدّه از سختی های راه نهراسیدند و با امکانات اندک به موفقیّت های بزرگ دست یافتند.

درخشش نام این بزرگوار بر تارک تاریخ حوزه های علمیّه خواهران به خصوص، در عرصه های معنوی است که مراحل آن از انصراف ایشان از آموزش و پرورش شروع و تا ورود به دانشگاه امام صادق یعنی حوزه علمیه که به درخواست استاد طاهایی رحمۀ الله علیها صورت می گیرد ادامه می یابد و این یعنی رمز جاودانگی و ماندگاری.

 خداوند در قرآن می فرماید:

«كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ» ⁴

چه بسیار شده که گروهی اندک به خواست خدا بر گروهی بسیار غلبه کرده اند.

3 . توانمندی علمی

وی از یک سو از عهده مسئولیّت های زیاد برمی آمد، از سوی دیگر عملکرد وی میزان تبعیّت و اطاعت کارکنان را بالا می برد چرا که غالباً انسان ها در مقابل فردی که از دانش و مهارت بالاتری برخوردار است اطاعت پذیری بیشتری خواهند داشت.

علّت انتخاب طالوت برای مدیریت نظامی جامعه توسط یکی از پیامبران بنی اسرائیل بر همین اساس بود:

« قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَيكُمْ وَ زَادَهُ بَسْطَةً فِي الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ » ⁵ 

گفت: خدا او را بر شما برگزیده و او را در علم و قدرت جسم وسعت بخشیده است.

4 . خستگی ناپذیری و پشتکار در کار

ایشان حتّی تا آخرین لحظات حیات بر روی ویلچر با کمک یکی دو نفر از دوستان به مدرسه می آمد و کلّیه امور را پیگیری می کرد. حتی بعضی دوستان ناآگاهانه وارد می شدند و می گفتند خانم شما با این حال و وضع جسمی تشریف آوردید؟ ایشان از این حرف بسیار ناراحت و مکّدر می شدند به طوری که ناراحتی در چهره ایشان کاملاً مشهود بود امّا به روی خود نمی آوردند. ایشان به مثابه فردی بودند که تا آخرین لحظات زندگی می خواستند مفید باشند و عَلَم جهاد در سنگر علم و دانش را بر دوش بکشند.

« إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّاتَخَافُوا وَ لَاتَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي کُنْتُمْ تُوعَدُونَ » ⁶

آنهایی که گفتند پروردگار ما الله است و برگفته خود پافشاری و استواری کردند ملائکه بر آنان نازل گشته و می گویند نترسید و غم مخورید و بشارت می دهیم شما را به بهشتی که در دنیا همواره وعده اش را به شما می دادند.

5 . ایمان به ارزش ذاتی و کرامت انسانی افراد

باورداشتن همه کارکنان و دست اندرکاران مجموعه که در قالب احترام متقابل به همکاران بروز می نمود و در شورای اساتید و همکاران بسیار به چشم می خورد.

«وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» ⁷

و ما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم و آنان را بر مرکب های آبی و صحرایی سوار کردیم و از هر غذای لذیذ و پاکیزه روزیشان کردیم و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری دادیم، آن هم چه برتریی.

6 . عدم تأثیرپذیری از مدح دیگران

مدح و ستایش های اطرافیان به هیچ وجه روح بلندش را تحت تأثیر قرار نمی داد چراکه از زهد بالای وی ناشی می شد. حتی در حین تعریف و تمجید با نوعی اکره، بی توجهی خود را  نسبت به آن گفته ها ابراز می داشتند و به عبارتی در راه حق مرگ و درود برای ایشان یکسان جلوه می نمود.

« لِكَيلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ» ⁸

این حقیقت را یادآور شدیم تا بر نعمت هایی که از دست داده اید غمگین نشوید و از آنچه خدا به شما ارزانی کرده شادمان نباشید که خدا هیچ متکبر فخر فروشی را دوست ندارد.

7 . تقوای زیاد

خداوند در قرآن می فرماید:

«يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَ يكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيئَاتِكُمْ وَ يغْفِرْلَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ» ⁹

ای کسانی که ایمان آورده اید اگر از خدا بترسید خداوند قوه تشخیص حق از باطل را روزیتان می کند و گناهانتان را محو می نماید و خدا دارای فضلی بزرگ است.

تمیز حق و باطل که به اشارت آیه شریفه فرقان نام می گیرد در وجود ایشان محقق گشته بود و این موضوع در تمام بینش ها و نگرش های فکری اعمّ از سیاسی و اجتماعی سرایت کرده بود و تمام رفتار آئینه تقوی بود.

توصیه های ایشان به دوستان در شوراهای حل اختلاف و عدم اختلاط با نامحرم و تشدید بیماری ایشان پس از محاصره مسلمانان غزه توسط صهیونیسم ها از مواردی است که نشان دهنده تقوای بالای ایشان است.

8  . اختصاص دادن بخشی از وقت خود به ارتباط با همه افراد مدرسه اعم از کادر، اساتید و طلاب.

9 . برپایی سنّت حسنه درس های عمومی

جلسات عمومی در طول هفته یک تا سه روز برگزار می شد و ایشان با درس اخلاق و تفسیر قرآن روح تشنگان را سیراب می نمودند.

9 . آراستگی به زیور عقل و خرد و هوشمندی خاص استاد

این ویژگی باعث شد مسئولیّت های مختلفی از جمله مدیریّت مدرسه فاطمة الزّهراء سلام الله علیها توس، معاونت آموزشی مدرسه علمیّه نرجس مشهد سلام الله علیها، مؤسس مجتمع فرهنگی ثمانه، از جمله مؤسّسین مدرسه مشکوة، کمک به تأسیس مدارس علمیّه خواهران الزهراء سلام الله علیها چمن آباد و مدرسه علمیه نرجس سلام الله علیها فریمان، به طور همزمان پیش روی ایشان قرار بگیرد

10 .توجّه به شایسته سالاری در بهره گیری از افراد  

توجّه و شناسایی موقعیّتهای اجتماعی خانواده، همکاران و مسئولین مدرسه که توانمندی های خاصّی داشتند و بهره گیری از فکر و توانایی آن ها به صورت غیر مستقیم برای پیشبرد اهداف مدرسه.

11 . نظارت پنهان بر عملکرد کارگزاران مؤسّسات تحت نظر ایشان

چون معمولاً هفته ای سه روز در مدرسه نرجس سلام الله علیها و سه روز در مدرسه فاطمة الزهراء سلام الله علیها توس بودند یا در سفرهای تبلیغی مثل دهه آخر صفر هر سال در مدرسه نرجس سلام الله علیها سبزوار حضور می یافتند، عملکرد کارگزاران مدارسی را که زیر نظر ایشان بود به واسطه افراد ناشناس در داخل یا خارج از مجموعه همانند مادری که در نبود خود فرزندش را از راه دور کنترل می نماید، تحت نظر داشتند:

«أَلَمْ يعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يرَى» ¹⁰  آیا نمی دانست که خدا او را می بیند؟

12 . توجه به پاداش های مضاعف برای کسانی که در مجموعه تلاش بیشتری می کردند.

برای تشویق همکاران (اساتید و کادر) که تلاش بیشتری نسبت به دیگران داشتند غیر از پاداش های معمول همواره به پاداش های مضاعف مقید بودند که این پاداش ها غالباً از هزینه شخصی ایشان صرف می شد. برای رسیدن به این هدف فردی را از مدرسه به عنوان ناظر قرار می دادند و انگیزه درونی برای بهره وری در خدمتگزاری بیشتر ایجاد می نمودند.

13 . دارا بودن روحیّه امانتداری و پرهیز از ریخت و پاش   

از آنجا که در اندیشه ایشان مدیریّت یک امانت تلقی می شد این تفکر نسبت به همه امور مجموعه اعم از طلاب، کادر، اساتید و حتی اموال مدرسه سرایت نموده بود. ایشان نسبت به جمع آوری وسایل و اموال مدرسه شدیداً حساس بودند و در مقام پاسخگوئی همیشه خودشان را در محضر خداوند و صاحب این مجموعه یعنی فاطمة زهرا سلام الله علیها تصور می کردند و توصیه به جلوگیری از اسراف و پرهیز از ریخت و پاش امکانات را حتی اگر یک سوزن بود بیش از هر چیز سرلوحه فعالیّت خود قرار داده بودند.

عملکرد صحیح ایشان مصداق این آیه بودند:

« إِنَّ اللَّهَ يأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَ إِذَا حَكَمْتُمْ  بَينَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ  نِعِمَّا يعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا» ¹¹

خدا دستور مؤکد به شما می دهد که امانت ها را به صاحبان آنها برگردانید و چون بین مردم داوری کنید به عدل حکم برانید که آنچه خدا شما را با آن پند می دهد نیکو است، به راستی که خدا شنوا و بینا است.

13 . زبان حقّ گو و ولایتمدار که از عدم وابستگی به زخارف دنیوی نشأت می گرفت.

این بیت شعر ایشان همیشه در گوش جان ما نشسته:

غلام همّت آنم که زیر چرخ کبود   زهر چه رنگ تعلّق پذیرد آزاد است

پی نوشت ها

1 .‏ فجر / 27-30 .

2 . حسن بن محمد دیلمی ، ارشاد القلوب الی الصواب ، چ 1 ، ج 1 ، قم : الشریف الرضی، 1412 ق، ص 195.

3 . الرحمن / 46 .

4 . بقره / 249 .

5 . بقره / 247 .

6 . فصلت / 30 .

7 . اسراء / 70 .

8 . حدید / 23 .

9 . انفال / 29 .

10 . علق / 14 .

11 . نساء / 58 .