تعریف رضاع
( رضاع ) با فتح یا کسر« ر» به معنای شیر دادن و مکیدن شیر از پستان و شیر دادن زن باردار به کودک و بچه شیر خوار را به دایه دادن آمده است.1
تعریف رضاعی
به معنای همشیر است و در گفتار، بیشتر برادر و خواهر (یا پدر و مادر) همشیر یا شیری به کار می‌رود. همچنین رضاعی به معنی همشیر، پسر و دخترى که از یک زن شیر خورده باشند.2
شروط شیر دادن موجب محرمیّت
از آنجا که نظر امام خمینی رحمۀ الله علیه با نظر رهبری دامت برکاته در این مبحث یکی است دیگر نظر ایشان به طور مجزّا بیان نگردیده است. 3
همچنین مسائلی که در متن می آید نظر امام خمینی رحمۀ الله علیه می باشد و مواردی که در آن نظر مراجع با نظر امام تفاوت دارد در پاورقی بیان می شود.
شیر دادنی که علّت محرم شدن است هشت شرط دارد: 4
شرط اوّل 5
بچه شیر زن زنده را بخورد پس اگر6 از پستان زنی که مرده است شیر بخورد فایده ندارد.
شرط دوّم 7
شیر آن زن 8 از حرام نباشد، پس اگر9 شیر بچّه‌ای را که از زنا 10 به دنیا آمده به بچّه دیگر بدهند به واسطه آن شیر، بچّه به کسی محرم نمی‌شود.
شرط سوّم
بچه شیر را از پستان بمکد، پس اگر شیر را در گلوی او بریزند نتیجه ندارد. 11
شرط چهارم
شیر، خالص و با چیز دیگر مخلوط نباشد. 12
شرط پنجم13
شیر از یک شوهر باشد.14 پس اگر زن شیردهی را طلاق دهند، بعد شوهر دیگری کند و از او آبستن شود و تا موقع زاییدن، شیری که از شوهر اوّل
داشته باقی باشد مثلًا هشت دفعه پیش از زاییدن از شیرشوهر اوّل و هفت دفعه بعد از زاییدن از شیر شوهر دوّم به بچّه‌ای بدهد آن بچّه به کسی محرم نمی‌شود.15
شرط ششم16
بچّه ( بواسطه مرض) 17، شیر را قی نکند و اگر قی کند بنا بر احتیاط (واجب ) 18 کسانی که به واسطه شیر خوردن به آن بچّه محرم می‌شوند، باید با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.19
شرط هفتم20
پانزده مرتبه یا یک شبانه روز به طوری که در مسأله بعد گفته می‌شود شیر سیر بخورد یا مقداری شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روییده است، بلکه اگر ده مرتبه هم به او شیر دهند، احتیاط مستحب ّ آن است کسانی که به واسطه شیر خوردن او به او محرم می‌شوند، با او ازدواج نکنند21 و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.22
شرط هشتم23
دو سال بچّه تمام نشده باشد و اگر بعد از تمام شدن دو سال، او را شیر دهند به کسی محرم نمی‌شود، بلکه اگر مثلًا پیش از تمام شدن دو سال24 چهارده مرتبه و بعد از آن،25یک مرتبه26شیر بخورد، به کسی محرم نمی‌شود، ولی چنانچه از موقع زاییدن زن شیرده بیشتر از دو سال گذشته باشد و شیر او باقی باشد و بچّه‌ای را شیر دهد27 آن بچّه به کسانی که گفته شد، محرم می شود.28
شرایط شیرخوردن بچه
1 . خوردن غذا در بین شیر یا خوردن شیر دیگری
امام خمینی رحمۀ الله علیه 29
باید بچّه در بین یك شبانه روز، غذا یا شیر زن دیگری را نخورد، ولی اگر كمی غذا بخورد كه نگویند در بین، غذا خورده، اشكال ندارد و نیز باید پانزده مرتبه، از شیر یك زن بخورد و در بین پانزده مرتبه، شیر زن دیگری را نخورد و هر دفعه بدون فاصله شیر بخورد ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه كند یا كمی صبر كند که همچنان یك دفعه حساب شود، اشكال ندارد.
آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته 30
باید بچه در بین یك شبانه روز، غذا یا شیر کس دیگر را نخورد ولی اگر كمی غذا بخورد به قدری که عرفاً صدق نکند كه در بین، غذا خورده، اشكال ندارد.
همچنین باید پانزده مرتبه را از شیر یك زن بخورد و در بین پانزده مرتبه، شیر شخص دیگر را نخورد و هر دفعه شیر کامل بدون فاصله بخورد ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه كند یا كمی صبر كند که از زمان اولی که پستان در دهان می گیرد تا وقتی که سیر می شود از نظر عرف حقیقتا یک دفعه حساب شود اشكال ندارد.
آیت الله سیستانی دامت برکاته 31
از مسأله قبل روشن شد، مقدار شیری که موجب محرم شدن است سه معیار دارد:
۱ . اینکه به حدّی باشد که عرفاً موجب روئیدن گوشت و محکم شدن استخوان باشد و شرط آن این است که مستند به شیر باشد و غذایی با آن نباشد، ولی غذای کم که مؤثر نیست ضرر ندارد و اگر از دو زن شیر بخورد، اگر طوری باشد که مقداری از روئیدن گوشت و محکم شدن استخوان مستند به این و مقداری مستند به آن باشد، هر دو مادر رضاعی خواهند بود و اگر به هر دو با هم مستند باشد موجب حرمت نخواهد شد.
۲ . محاسبه زمانی و شرط آن این است که بچه در بین یک شبانه‌روز غذا یا شیر کس دیگر را نخورد ولی اگر آب یا دارو یا غذا بخورد که نگویند در بین غذا خورده اشکال ندارد و باید در طول شبانه‌روز مرتب در موقع احتیاج یا تمایل شیر خورده باشد و از او دریغ نشده باشد، بلکه بنا بر احتیاط واجب باید اوّل شبانه‌روز را وقتی حساب کنند که بچه گرسنه باشد و آخر آن وقتی که سیر باشد.
۳ . محاسبه عددی و شرط آن این است که پانزده مرتبه را از شیر یک زن بخورد و در بین پانزده مرتبه شیر کس دیگر را نخورد، ولی خوردن غذا در میان آنها ضرر ندارد و فاصله زمانی میان پانزده بار نیز ضرری ندارد و باید در هر دفعه شیر کامل بخورد به این معنی که گرسنه باشد و تا سیر شدن کامل بدون فاصله شیر بخورد ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه کند یا کمی صبر کند که از ابتدای پستان در دهان گرفتن تا زمان سیر شدن یک دفعه حساب شود، اشکال ندارد.
آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته
مسأله همان طور که در مسأله سابق گفته شد اگر کودکی یک شبانه روز شیر زنی را بخورد باعث محرمیّت می‌شود ولی باید در بین یک شبانه روز غذا یا شیر زن دیگری را نخورد، مگر این که غذا به قدری کم باشد که به حساب نیاید، همچنین در بین پانزده مرتبه شیر خوردن باید شیر زن دیگری را نخورد و در هر مرتبه باید به قدری بخورد که سیر شود و بنا بر احتیاط دو دفعه به طور ناقص، نه دو دفعه حساب می‌شود و نه یک دفعه.
2 . اگر زن از شیر دو شوهر دو نفر را شیر بدهد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 32
اگر زن از شیر شوهر خود بچه‌ای را شیر دهد، بعد شوهر دیگر کند و از شیر آن شوهر هم بچه دیگر را شیر دهد آن دو بچه بهیکدیگر محرم نمی‌شوند 33 اگر چه بهتر است با هم ازدواج نکنند34 و نگاه محرمانه به یکدیگر ننمایند. 35
3 . از شیر یک شوهر چندین بچه را شیر دهد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 36
اگر زن از شیر یک شوهر چندین بچه را شیر دهد، همه آنان به یکدیگر و به شوهر و به زنی که آنان را شیر داده محرم می‌شوند.37
4 . شیر دادن چند زن از یک شوهر
امام خمینی رحمۀ الله علیه 38
اگر کسی چند زن داشته باشد و هرکدام آنان با شرایطی که گفتیم، بچه‌ای را 39 شیر دهد، همه آن بچه‌ها به یکدیگر و به آن مرد و به همه آن زنها محرم می‌شوند.40
5 . شیر دادن توسط دو زن شیرده
امام خمینی رحمۀ الله علیه 41
اگر کسی دو زن شیرده داشته باشد و یکی از آنان بچه‌ای را مثلًا هشت مرتبه و دیگری هفت مرتبه شیر بدهد آن بچه به کسی محرم نمی‌شود.42
6 . عدم محرمیّت خواهر و برادرِ دختر و پسر شیرخوار
امام خمینی رحمۀ الله علیه 43
اگر زنی از شیر یک شوهر پسر و دختری را شیر کامل بدهد44 خواهر و برادر آن دختر به خواهر و برادر آن پسر محرم نمی‌شوند45
7 . عدم صحّت ازدواج با خواهرزاده یا برادرزاده زن بدون اذن زن
امام خمینی رحمۀ الله علیه 46
انسان نمی‌تواند بدون اذن زن خود با زن هایی که به واسطه شیر خوردن، خواهرزاده یا برادرزاده زن او شده‌اند ازدواج کند 47 و نیز اگر با پسری 48 لواط کند، نمی‌تواند با دختر و خواهر و مادر و مادر بزرگ آن پسر که رضاعی هستند یعنی بواسطه شیر خوردن، دختر و خواهر و مادر او شده‌اند ازدواج نماید. 49
آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته 50
انسان نمی‌تواند بدون اذن زن خود، با زنهایی که بواسطه شیر خوردن، خواهرزاده یا برادرزاده زن او شده‌اند ازدواج کند و نیز اگرمردی با پسری لواط کند، نمی‌تواند با دختر و خواهر و مادر و بنابر احتیاط واجب مادر بزرگ و دختر دختر رضاعی آن پسر را برای خود عقد نماید. همچنین است بنابر احتیاط واجب در صورتی که لواط کننده بالغ نباشد یا لواط دهنده بالغ باشد و در موارد احتیاط اگر عقدی بعد از لواط واقع شده است احتیاط واجب آن است که طلاق داده شود.
8 . ازدواج با زنی که برادر انسان را شیر داده
امام خمینی رحمۀ الله علیه 51
زنی که برادر انسان را شیر داده به انسان محرم نمی‌شود 52 اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که با او ازدواج نکند.53
9 . ازدواج با دو خواهر رضاعی
امام خمینی رحمۀ الله علیه 54
انسان نمی‌تواند با دو خواهر، اگر چه رضاعی باشند یعنی به واسطه شیر خوردن، خواهر یکدیگر شده باشند ازدواج کند و چنانچه دو زن را عقد کند و بعد بفهمد خواهر بوده‌اند، در صورتی که عقد آنان در یک وقت بوده 55 هر دو باطل است 56 و اگر در یک وقت نبوده، عقد اولی صحیح و عقد دوّمی باطل می‌باشد.
10 . مواردی که شوهر حرام می شود
امام خمینی رحمۀ الله علیه 57
اگر زن از شیر شوهر خود کسانی را که بعداً گفته می‌شود شیر دهد، شوهرش بر او حرام نمی‌شود، اگر چه بهتر آن است که احتیاط کنند.58
اوّل: برادر و خواهر خود را.
دوم: عمو و عمه و دایی و خاله خود را. 59
سوم: اولاد عمو و اولاد دایی خود را.
چهارم: برادرزاده خود را.
پنجم: برادر شوهر یا خواهر شوهر خود را.
ششم: خواهرزاده خود یا خواهرزاده شوهرش را.
هفتم: عمو و عمه و دایی و خاله شوهرش را.
هشتم: نوه زن دیگر شوهر خود را. 60
11 . شیردادن دختر عمه یا دختر خاله
امام خمینی رحمۀ الله علیه 61
اگر کسی دختر عمه یا دختر خاله انسان را شیر دهد به انسان محرم نمی‌شود 62 ولی احتیاط مستحب ّ آن است که از ازدواج با او خودداری نماید.63
12 . مردی که دو زن دارد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 64
مردی که دو زن دارد، اگر یکی از آن دو زن، فرزند عموی زن دیگر را شیر دهد، زنی که فرزند عموی او شیر خورده، به شوهر خود حرام نمی‌شود.65
احکام رضاع
اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد، شیر دهد، آن بچّه به این عدّه محرم می‌شود: 66
اوّل : خود زن و آن را مادر رضاعی می گویند.
دوم : شوهر زن که شیر مال اوست و او را پدر رضاعی می گویند.
سوم : پدر و مادر آن زن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعی او باشند.
چهارم : بچّه‌هایی که از آن زن به دنیا آمده‌اند یا به دنیا می‌آیند.
پنجم : بچّه‌های اولاد آن زن هر چه پایین روند، چه از اولاد او به دنیا آمده یا اولاد او آن بچّه‌ها را شیر داده باشند.67
ششم : خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعی باشند68 یعنی بواسطه شیر خوردن، با آن زن خواهر و برادر شده باشند.
هفتم : عمو و عمه آن زن اگر چه رضاعی باشند.
هشتم : دایی و خاله آن زن اگر چه رضاعی باشند.
نهم : اولاد شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه پایین روند اگر چه اولاد رضاعی او باشند.
دهم : پدر و مادر شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه بالا روند.69
یازدهم : خواهر و برادر شوهری که شیر مال اوست اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند.70
دوازدهم : عمو و عمه و دایی و خاله شوهری که شیر مال اوست.71 هر چه بالا روند، اگر چه رضاعی باشند.
همچنین عدّه دیگری که در مسائل بعد گفته می‌شود، به واسطه شیر دادن محرم می‌شوند.
1 . ازدواج پدر شیرخوار با مادری که بچّه را شیر داده و یا فرزندان او
امام خمینی رحمۀ الله علیه 72
اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد شیر دهد پدر آن بچّه نمی‌تواند با دخترهایی که از آن زن به دنیا آمده‌اند ازدواج کند73 و نیز نمی‌تواند74 دخترهای شوهری را که شیر مال اوست 75 برای خود عقد نماید.76 (بلکه احتیاط واجب آن است که دخترهای رضاعی او را هم برای خود عقد ننماید ولی جایز است با دخترهای رضاعی آن زن ازدواج کند. )77 اگرچه احتیاط مستحبّ آن است که با آنان ازدواج نکند 78و نگاه محرمانه یعنی نگاهی که انسان می‌تواند به محرم‌های خود کند به آنان ننماید.
آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته 79
اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد شیر دهد پدر آن بچّه نمی‌تواند با دخترهای نسبی آن زن ازدواج کند ولی جایز است با دخترهای رضاعی آن زن ازدواج کند اگر چه احتیاط مستحبّ آن است که با آنان ازدواج نکند و نیز نمی تواند دخترهای نسبی و رضاعی شوهری را که شیر از اوست برای خود عقد نماید. در هر دو صورت چنانچه یکی از آنها فعلاً زن او باشد عقد او باطل می شود.
2 . عدم محرمیّت شوهر شیر دهنده با خواهرهای بچّه
امام خمینی رحمۀ الله علیه 80
اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد شیر دهد، شوهر آن زن که صاحب شیر است به خواهرهای آن بچّه محرم نمی‌شود ولی احتیاط مستحبّ آن است که با آنان ازدواج ننماید81 و نیز خویشان ِشوهر به خواهر و برادر آن بچّه محرم نمی‌شوند.82
3 . عدم محرمیّت شیرده با برادران بچّه
امام خمینی رحمۀ الله علیه83
اگر زنی بچّه‌ای را شیر دهد، به برادرهای آن بچّه محرم نمی‌شود و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچّه‌ای که شیر خورده محرم نمی‌شوند.84
4 . ازدواج با زن شیرده و دختری که از او شیر خورده
امام خمینی رحمۀ الله علیه 85
اگر انسان با زنی که دختری را شیر کامل داده ازدواج کند و با آن زن نزدیکی نماید، دیگر نمی‌تواند آن دختر را برای خود عقد کند.86
امام خمینی رحمۀ الله علیه 87
اگر انسان با دختری ازدواج کند، دیگر نمی‌تواند با زنی که آن دختر را شیر کامل داده ازدواج نماید. 88
5 . ازدواج با کسی که مادر انسان او را شیر داده
امام خمینی رحمۀ الله علیه 89
انسان نمی‌تواند با دختری که مادر یا مادر بزرگ انسان او را شیر کامل داده ازدواج کند و نیز اگر زن پدر انسان از شیر پدر او دختری را شیر داده باشد، انسان نمی‌تواند با آن دختر ازدواج نماید90و چنانچه دختر شیرخواری را برای خود عقد کند بعد مادر یا مادر بزرگ یا زن پدر او ( از شیر همان پدر )91، آن دختر را شیر دهد، عقد باطل می‌شود.
6 . دختری که خواهر یا زن برادر انسان شیر بدهد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 92
با دختری که خواهر یا زن برادر انسان از شیر برادرش او را شیر کامل داده نمی‌شود ازدواج کرد. همچنین است اگر خواهرزاده یا برادرزاده یا نوه خواهر یا نوه برادر انسان آن دختر را شیر داده باشد.93
7 . اگر زنی بچّه دختر خود را شیر دهد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 94
اگر زنی بچّه دختر خود را شیر95دهد، آن دختر به شوهر خود حرام می‌شود. همچنین است اگر بچّه‌ای را که شوهر دخترش از زن دیگر دارد شیر دهد. ولی اگر بچّه پسر خود را شیر دهد، زن ِ پسرش که مادر آن طفل شیرخوار است بر شوهر خود حرام نمی‌شود.
8 . اگر زن پدر، بچّه دختر شوهرش را شیر دهد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 96
اگر زن پدرِ دختری، بچه شوهر آن دختر را از شیر آن پدرشیر دهد، آن دختر به شوهر خود حرام می‌شود97 چه بچّه از همان دختر یا از زن دیگر (شوهر او ) 98 باشد.
آداب شیر دادن
1 . شیر مادر
امام خمینی رحمۀ الله علیه 99
برای شیر دادن بچّه بهتر از هرکس مادر اوست و سزاوار است که مادر برای شیر دادن از شوهر خود مزد نگیرد و خوب است که شوهر مزد بدهد100و اگر مادر بخواهد بیشتر از دایه مزد بگیرد، شوهر می‌تواند بچه را از او گرفته و به دایه بدهد.
آیت الله سیستانی دامت برکاته
مسأله شیر دادن بچه ابتداءً حق ّمادر اوست و پدر حق ّ ندارد به دیگری واگذار کند مگر اینکه مادر مزد بخواهد و پدر دایه‌ای پیدا کند که مجّانی است یا مزد کمتر می‌گیرد، در این صورت پدر می‌تواند به دایه بسپارد و پس از آن، اگر مادر نپذیرفت و خواست خود شیر بدهد، حق ّ مطالبه مزد ندارد.
2 . شرایط دایه
امام خمینی رحمۀ الله علیه 101
مستحب ّ است دایه‌ای که برای طفل می‌گیرند، (دوازده امامی و)102دارای عقل و عفّت و صورت نیکو باشد و مکروه است کم عقل (یا غیر دوازده امامی)103 یا بد صورت یا بد خلق یا زنازاده باشد و نیز مکروه است دایه‌ای بگیرند که بچّه‌ای که دارد از زنا به دنیا آمده باشد.104
آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته
در روایات آمده است دایه‌ای را باید برای طفل انتخاب کرد که دارای عقل و ایمان و عفّت و صورت نیکو باشد و از گرفتن دایه کم عقل یا غیر مؤمنه یا بد صورت و کج خلق یا زنازاده خودداری شود و همچنین از انتخاب دایه‌ای که بچّه او از زنا به دنیا آمده و شیرش شیر زنازاده است پرهیز شود.
آیت الله سیستانی دامت برکاته مستحبّ است دایه‌ای که برای طفل می‌گیرند، مسلمان عاقل و دارای صفات پسندیده از نظر جسمی و روانی و اخلاقی باشد و سزاوار نیست دایه‌ای بگیرند که کافر یا کم عقل یا بزرگسال یا زشت روباشد و مکروه است دایه‌ای بگیرند که زنازاده است یا شیرش از بچّه‌ای است که از زنا به دنیا آمده است.
مسائل متفرقه شیر دادن
1 . شیر ندادن به بچّه های متعدّد
امام خمینی رحمۀ الله علیه 105
مستحب ّ است از زنها (جلوگیری کنند که )106 هر بچّه‌ای را شیر ندهند107 زیرا ممکن است فراموش شود که به چه کسانی شیر داده‌اند و بعداً دو نفر محرم با یکدیگر ازدواج نمایند.108
2 . احترام در رضاع
امام خمینی رحمۀ الله علیه 109
کسانی که به واسطه شیر خوردن، خویشی پیدا می‌کنند (مستحب ّ است )110یکدیگر را احترام نمایند ولی از یکدیگر ارث نمی‌برند و حقّ های خویشی که انسان با خویشان خود دارد برای آنان نیست.
3 . شیر دادن دو سال
امام خمینی رحمۀ الله علیه 111
(در صورتی که ممکن باشد)،112 مستحبّ است بچّه را دو سال تمام شیر بدهند.113
4 . اجازه شوهر در شیر دادن
امام خمینی رحمۀ الله علیه 114
اگر به واسطه شیر دادن، حقّ شوهر از بین نرود، زن می‌تواند بدون اجازه شوهر، بچّه کس دیگر را شیر دهد، ولی جایز نیست بچّه‌ای را شیر دهد که به واسطه شیر دادن به آن بچّه، به شوهر خود حرام شود115 (مثلًا)116 اگر شوهر او دختر شیرخواری را برای خود عقد کرده باشد زن نباید آن دختر را شیر دهد، چون اگر آن دختر را شیر دهد خودش مادر زن شوهر می‌شود و بر او حرام می‌گردد.117
آیت الله سیستانی دامت برکاته
اگر به واسطه شیر دادن به بچّه کسی دیگر، حقّ شوهر از بین برود، زن نمی‌تواند بدون اجازه او شیر دهد. اگر شوهر زنی دختر شیرخواری را برای خود عقد کرده باشد، چنانچه زن آن دختر شیرخوار را شیردهد، بنابراحتیاط واجب آن زن بر او حرام ابدی می‌شود و احتیاطاً باید او را طلاق دهد و هرگز با او ازدواج نکند و اگر شیر مربوط به خود او باشد، دختر شیرخوار نیز بر او حرام ابدی می‌شود و اگر شیر از شوهر سابق باشد، بنا بر احتیاط عقد او باطل می‌شود.
5 . محرم شدن زن برادر
امام خمینی رحمۀ الله علیه 118
اگر کسی بخواهد زن برادرش به او محرم شود119 باید دختر شیرخواری را مثلًا دو روزه برای خود صیغه کند و در آن دو روز با شرایطی که در مسأله 2474 گفته شد زن برادرش آن دختر را شیر دهد.120
6 . اگر بعد از نزدیکی بفهمد که بر آن مرد حرام بوده
امام خمینی رحمۀ الله علیه 121
اگر مرد پیش از آن که زنی را برای خود عقد کند بگوید بواسطه شیر خوردن، آن زن بر او حرام شده، مثلًا بگوید شیر مادر او را خورده، چنانچه تصدیق او ممکن باشد ، نمی‌تواند با آن زن ازدواج کند و اگر بعد از عقد بگوید و خود زن هم حرف او را قبول نماید عقد باطل است، پس اگر مرد با او نزدیکی نکرده باشد یا نزدیکی کرده باشد ولی در وقت نزدیکی کردن، زن بداند بر آن مرد حرام است، مهر ندارد و اگر بعد از نزدیکی بفهمد که بر آن مرد حرام بوده، شوهر باید مهر او را مطابق زنهایی که مثل او هستند بدهد.122
امام خمینی رحمۀ الله علیه 123
اگر زن پیش از عقد بگوید بواسطه شیر خوردن بر مردی حرام شده، چنانچه تصدیق او ممکن باشد نمی‌تواند با آن مرد ازدواج کند و اگر بعد از عقد بگوید، مثل صورتی است که مرد بعد از عقد بگوید که زن بر او حرام است و حکم آن در مسأله پیش گفته شد.
7 . راه ثبوت شیر دادنی که سبب محرمیّت است
امام خمینی رحمۀ الله علیه 124
شیر دادنی که علّت محرم شدن است به دو چیز ثابت می‌شود:
اوّل: خبر دادن عدّه‌ای که انسان از گفته آنان یقین پیدا کند.125
دوم: شهادت دو مرد عادل 126یا چهار زن که عادل باشند127، ولی باید شرایط شیر دادن را هم بگویند، مثلًا بگویند ما دیده‌ایم که فلان بچه بیست و چهار ساعت از پستان فلان زن شیر خورده و چیزی هم در بین نخورده، همچنین سایر شرط ها را که در مسأله 2474 گفته شد شرح دهند. 128 ولی اگر معلوم باشد که شرایط را می‌دانند و در عقیده با هم مخالف نیستند و با مرد و زن هم در عقیده مخالفت ندارند لازم نیست شرایط را شرح دهند.
آیت الله سیستانی دامت برکاته
امّا ثابت شدن شیر دادن به شهادت یک مرد و دو زن، یا چهار زن که عادل باشند، محل ّ اشکال است؛ پس باید احتیاط شود.
8 . شک در رضاع
امام خمینی رحمۀ الله علیه 129
اگر شک کنند بچّه به مقداری که علّت محرم شدن است شیر خورده یا نه یا گمان داشته باشند که به آن مقدار شیر خورده بچّه به کسی محرم نمی‌شود ولی بهتر آن است که احتیاط کنند.130
آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته
هرگاه ندانند آیا کودک به مقداری که سبب محرم شدن است شیر خورده یا نه، محرم بودن ثابت نمی‌شود و باید یقین حاصل شود.
پی نوشت ها
1 . فرهنگ فارسی عمید .
2 . لغت نامه دهخدا ،http://makarem.ir
3 . این شرایط در پایگاه اطّلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری Leader.ir ، مسأله 2474 بیان شده است.
4 . آیت الله مکارم شیرازی: نُه شرط دارد: اوّل: شیر، از ولادت باشد، بنابراین اگر پستان بدون تولّد فرزندی شیر پیدا کند و کودکی از آن شیر بخورد سبب محرمیت نمی‌شود.
5 . آیت الله مکارم شیرازی: دوم .
6 . آیت الله سیستانی: بعضی از مقدار معتبر در رضاع را .
7 . آیت الله مکارم شیرازی: سوم .
8 . آیت الله وحیدخراسانی، آشنایی با اصول دین مقدمه و توضیح المسائل ، قم : مدرسه الامام باقر العلوم ، 1389ش ، مسأله 2538: شیر آن زن به ولادت بوده و...
9 . آیت الله سیستانی: دوم: شیر آن زن از زائیدن شرعی به وجود آمده باشد هر چند وطی شبهه باشد، پس اگر فرضاً شیر بدون زائیدن بوجود بیاید یا ....
10 . آیت الله وحیدخراسانی: شیر بچه‌ای را که از زنا پیدا شده ....
11 . آیت الله مکارم شیرازی: چهارم: شیر را از پستان بمکد ولی احتیاط واجب آن است اگر شیر را در گلوی بچه بریزند با آن زن و محارم او ازدواج نکند. آیت الله نوری: اگر شیر را در گلوی او بریزند، لازم است کسانی که به واسطه شیر خوردن به آن بچّه محرم می‌شوند، با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.
12 . آیت الله مکارم شیرازی: پنجم: شیر را با چیز دیگر مخلوط نکنند.
13 . آیت الله مکارم شیرازی: ششم .
14 . آیت الله سیستانی: پنجم: مقدار شیری که موجب حرمت است، همه مربوط به یک شوهر باشد.
15 . آیت الله مکارم شیرازی:همچنیناگر زنی از شیر مربوط به شوهر اوّل، کودکی را به طور کامل شیر دهد و بعد از شیر مربوط به شوهر دوم، کودک دیگری را شیر دهد آن دو به یکدیگر محرم نمی‌شوند.
16 . آیت الله مکارم شیرازی: هفتم
17 . آیت الله وحید خراسانی: قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله وحید خراسانی نیامده است.
18 . همان .
19 . آیت الله سیستانی: ششم: بچه شیر را قی نکند و اگر قی کند اثری ندارد.
20 . آیت الله مکارم شیرازی: هشتم
21 . آیت الله صافی گلپایگانی: [پایان شرط هفتم]
22 . آیت الله سیستانی: هفتم: شیر دادن بچه به مقداری باشد که استخوانش از آن شیر محکم شده و گوشت بدنش بروید و اگر معلوم نباشد که آیا به این حد رسیده یا نه، چنانچه یک شبانه روز یا پانزده مرتبه به طوری که در مسأله آینده گفته می‌شود شیر سیر بخورد باز هم کافی است ولی اگر معلوم باشد که آن شیر در محکم شدن استخوان بچه و روئیدن گوشت بدنش مؤثر نبوده، در حالیکه بچه یک شبانه روز یا پانزده مرتبه شیر خورده باید مراعات احتیاط واجب در چنین مورد ترک نشود؛ پس در موارد ذکر شده ازدواج نکند و نگاه محرمانه نیز نکند.
23 . آیت الله مکارم شیرازی: نهم
24 . آیت الله وحید خراسانی: هشت مرتبه .
25 . آیت الله وحید خراسانی: هفت مرتبه .
26 . آیت الله سیستانی: پیش از تمام شدن دو سال، هشت مرتبه و بعد از آن، هفت مرتبه.
27 . آیت الله مکارم شیرازی : احتیاط واجب آن است که با زنانی که به واسطه شیر خوردن با او محرم می‌شوند ازدواج نکند و نگاه محرمانه هم ننماید.
28 . آیت الله صافی گلپایگانی: بنا بر احتیاط لازم محرم می‌شود، ولی احتیاط، به ترک نظر کسانی که به این رضاع به او محرم شده‌اند، ترک نشود.
29 . توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، مسأله2475 . نظر رهبری مثل نظر امام می باشد.
30 . توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید، ج 2 ، مسائل متفرقه زناشویی احکام شیر دادن، مسأله 2539 .
31 . مسأله ۲۴۹۳ . https://www.sistani.org
32 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله2476 . این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.
33 . آیت الله بهجت ، آیت الله سیستانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.
34 . آیت الله صافی گلپایگانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.
35 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2540 .
36 . امام خمینی رحمۀ الله علیه، مسأله 2477 .
37 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله4125 .
38 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2478 .
39 . آیت الله صافی گلپایگانی : بچه‌هایی را.
40 . آیت الله وحید خراسانی : توضیح المسائل مسأله2542 .
41 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2479 این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.
42 . آیت الله وحید خراسانی: توضیح المسائل، مسأله2543 .
43 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2480 .
44 . آیت الله مکارم شیرازی : آنها به هم محرم می‌شوند ولی خواهر و برادر آنها به یکدیگر محرم نمی‌شوند.
45 . آیت الله صافی گلپایگانی : ولی احتیاط مستحب ّ آن است که با یکدیگر ازدواج نکنند. وحید خراسانی: توضیح المسائل مساله2544
46 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2481 .
47 . آیت الله مکارم شیرازی : و نیز احتیاط واجب آن است که اگر با پسری (العیاذ باللّه) لواط کرده، با دختر و خواهر و مادر رضاعی آن پسر ازدواج نکند.
48 . آیت الله سیستانی: پسر نابالغی..
49 . آیت الله سیستانی: و این حکم بنا بر احتیاط واجب در موردی که لواط کننده بالغ نباشد و یا لواط دهنده بالغ باشد نیز جاری است. آیت الله صافی: اگر با پسری لواط کند، احتیاط واجب آن است که دختر و خواهر و مادر و مادر بزرگ آن پسر را که رضاعی هستند یعنی به واسطه شیر خوردن، دختر و خواهر و مادر او شده‌اند، برای خود عقد نکند.
50 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2545.
51 . همان ، مسأله 2482 .
52 . آیت الله سیستانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.
53 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2546 .
54 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2483 .
55 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله2547: در صورتی که عقد آنان در یک وقت بوده مخیّر است هرکدام را که بخواهد اختیار کند و .
56 . آیت الله صافی گلپایگانی : در صورتی که عقد آنان در یک وقت بوده در اختیار هر یک از آنها مخیّر است ولی احتیاط ترک نشود به طلاق هر دو و عقد جدید به یکی از آنها.
57 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2484 .
58 . آیت الله مکارم شیرازی : اگر چه بهتر آن است که این کار را نکند.
59 . آیت الله سیستانی: و اولاد آنها. سوم: نوه‌های خود اگر چه در مورد نوه دختری موجب حرام شدن دخترش بر شوهر خود می‌شود. چهارم: برادرزاده یا خواهر زاده خود. پنجم: برادر یا خواهر شوهر. ششم: خواهرزاده یا برادرزاده شوهر. هفتم: عمو و عمه و دایی و خاله شوهر. هشتم: نوه شوهر از زن دیگر.
60 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2548 .
61 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2485 .
62 . آیت الله سیستانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.
63 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2549
64 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2486 این مسأله، در رساله آیت الله نوری نیست.
65 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2550 .
66 . آیت الله سیستانی: آن بچّه اگر پسر باشد به این عدّه از زن ها و اگر دختر باشد به این عدّه از مردها محرم می‌شود.
آیت الله مکارم شیرازی : هرگاه زنی کودکی را با شرایطی که در مسائل آینده گفته می‌شود شیر دهد، آن زن به حکم مادر او است و آن مرد که شیر مربوط به اوست، به حکم پدر او، پدر آن مرد به حکم جدّ و مادرش به حکم جدّه و برادرش عمو و خواهرش عمه و فرزندانش برادر و خواهر او محسوب می‌شوند، همچنین پدر آن زن به حکم جدّ مادری و مادرش جدّه مادری و برادرش دایی و خواهرش خاله، همچنین دختری را که زن شیر داده بر شوهر او حرام است (به شرط این که با آن زن نزدیکی کرده باشد) و نیز انسان نمی‌تواند با مادر رضاعی زن خود ازدواج کند زیرا به حکم مادر زن او است. به عبارت دیگر هنگامی که بچّه‌ای را با شرایطی که می‌آید شیر دهد آن بچّه به این عدّه محرم می‌شود.
67 . آیت الله سیستانی: پنجم: بچّه‌های اولاد نسبی آن زن هر چه پائین روند، چه بچّه‌های نسبی آنها باشند و چه بچّه‌های رضاعی.
68 . آیت الله گلپایگانی، آیت الله مکارم شیرازی : [پایان شرط ششم]
69 . آیت الله سیستانی و آیت الله وحید خراسانی: دهم: پدر و مادر آن مرد هر چه بالا روند.
70 . آیت الله سیستانی: یازدهم: خواهر و برادر آن مرد، اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند.
71 . آیت الله سیستانی: دوازدهم: عمو و عمه و دایی و خاله آن مرد. مسأله ۲۴۸۲. https://www.sistani.org/
72 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2465 .
73 . آیت الله سیستانی: و چنانچه یکی از آنها فعلًا زن او باشد، عقد او باطل می‌شود ولی جایز است با دخترهای رضاعی آن زن ازدواج کند اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که با آنان ازدواج نکند.
74 . آیت الله مکارم شیرازی ، آیت الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب.
75 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله سیستانی: اگر چه دخترهای رضاعی او باشند.
76 . آیت الله سیستانی: و چنانچه یکی از آنها فعلًا زن او باشند عقد او بنا بر احتیاط واجب باطل می‌شود. [پایان مسأله]
77 . آیت الله مکارم شیرازی : بقیّه مسأله ذکر نشده.
78 . آیت الله صافی گلپایگانی : بقیّه مسأله ذکر نشده.
79 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2529 .
80 . همان ، مسأله 2466 .
81 . قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه سیستانی نیست.
82 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله2530 .
83 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2467 .
84 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله 2531 .
85 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2468 ، این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.
86 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2532 .
87 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2469 ، این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.
88 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2533.
89 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2470 .
90 . آیت الله مکارم شیرازی: بقیّه مسأله ذکر نشده.
91 . قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: سیستانی، صافی گلپایگانی و وحید خراسانی نیست.
92 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2471 .
93 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2535 .
94 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2472 .
95 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله 2536 ، اگر زنی بچه دختر خود را شیرکامل دهد.
96 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2473 .
97 . آیت الله سیستانی: بنابراحتیاط [مذکور] در مسأله [2465] آن دختر به شوهر خود حرام می‌شود؛ چه بچه از همان دختر، چه از زن دیگر باشد.
98 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله2537 ، قسمت داخل پرانتزدر رساله آیت الله وحید خراسانی نیامده است.
99 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2487 .
100 . آیت الله مکارم شیرازی : هیچ کس برای شیر دادن فرزند، بهتر از مادر و سزاوارتر از او نیست و بهتر است در برای شیر دادن مزدی از شوهر خود نگیرد، ولی حق ّ دارد بگیرد.
101 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2488 .
102 . قسمت‌های داخل پرانتز در رساله آیت اللّه نوری نیست.
103 . این پرانتز در رساله آیت الله وحید خراسانی نیست.
104 . آیت الله صافی گلپایگانی: مکروه است دایه‌ای بگیرند که شیرش از بچه‌ای است که از زنا به دنیا آمده باشد.
105 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2489
106 . همان ، مسأله2553 . قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه وحید خراسانی نیست.
107 . آیت الله سیستانی: بهتر آن است که از شیر دادنِ زن ها به هر بچّه‌ای جلوگیری شود. مکارم: خوب است زن ها هر بچه‌ای را شیر ندهند.
108 . آیت الله مکارم شیرازی : مخصوصاً در این ایّام که با وجود امکان استفاده از شیر خشک و امثال آن کمتر ضرورتی برای شیر دادن به بچّه‌های دیگر وجود دارد.
109 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2490 .
110 . همان ، مسأله2554 ، قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه وحید خراسانی نیست. این مسأله، در رساله آیت الله سیستانی نیست.
111 . همان ، مسأله 2491 .
112 . همان ، مسأله2555 ، قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه وحید خراسانی نیست.
113 . آیت الله سیستانی: مستحبّ است بچه را بیست و یک ماه تمام شیر بدهند، و شایسته نیست که بیش از دو سال شیر بدهند.
114 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2492 .
115 . آیت الله مکارم شیرازی : بقیّه مسأله ذکر نشده.
116 . آیت الله وحید خراسانی به جای مثلاً فرموده اند: و اما آنچه مشهور فقها « اعلی الله مقامهم » فرموده اند که اگر مردی دختر شیرخواری ....حرام می گردد.
117 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2556 : و بر او حرام می‌گردد محل اشکال است ولی دختری را که شوهرعقد کرده بر او حرام می شود چه شیر از شوهر باشد و چه شیر از غیر شوهر باشد و زن مدخوله باشد.
118 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2493 .
119 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2557 : جمعی از فقها « اعلی الله مقامهم » فتوا داده اند که: ... و آیت الله سیستانی: بعضی فرموده‌اند که...
120 . آیت الله سیستانی: تا مادر زنش شود، ولی این حکم در صورتی که زن برادر از شیر مربوط به آن برادر به آن دختر شیر دهد محل اشکال است. وحید خراسانی: زیرا مادر رضاعی زن او می شود ولی این فتوا خالی از اشکال نیست.
آیت الله مکارم شیرازی : مسأله هرگاه مردی بخواهد زن برادرش به او محرم شود، می‌تواند دختر شیرخواری را با اجازه ولی ّاو به عقد موقّت خود درآورد و در همان حال زن برادرش آن دختر را شیر کامل دهد و بنابر احتیاط واجب باید مدّت عقد موقّت به قدری باشد که دختر به حدّ قابلیت بهره گیری جنسی برسد و چنین عقدی موافق مصلحت دختر نیز باشد.
121 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2494 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2558 . این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم نیست
122 . آیت الله صافی گلپایگانی: شوهرباید مهر او را بدهد و اگر مهر المثل او با مهر المسمّی تفاوت دارد، در مقدار تفاوت با هم مصالحه نمایند.
123 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2495 ، آیت الله وحید خراسانی مسأله 2559 ، این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم نیست.
124 . همان ، مسأله 2496 .
125 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله وحید خراسانی: یقین یا اطمینان پیدا کند. آیت الله سیستانی: اوّل : خبر دادن کس یا کسانی که انسان از گفته او یا آنها، یقین یا اطمینان پیدا کند.
126 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله وحید خراسانی: یا یک مرد و دو زن..
127 . آیت الله مکارم شیرازی:بلکهاحتیاط واجب آن است که به شهادت یک مرد با یک زن هم اکتفا کند، ولی شاهدها باید شرایط شیر دادن را هم بگویند، مثلًا بگویند ما دیده‌ایم که فلان بچه پانزده بار از پستان فلان زن شیر کامل با شرایطی که گفته شده خورده است و اگر بدانیم همه آنها شرایط را می‌دانند و در آن توافق دارند، شرح دادن آن لازم نیست. سیستانی: دوم: شهادت دو مرد عادل.
128 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله وحید خراسانی : بقیّه مسأله ذکر نشده.
129 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2497 .
130 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله 2561 .
