چهارشنبه, ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
۰۸ذیقعده,۱۴۴۵
عضو این خبرخوان RSS شوید
احکام

احکام (12)

شنبه, 14 آبان 1401 ساعت 04:27

برگزاری کارگاه احکام آرایشهای نو ظهور

نوشته شده توسط
برگزاری کارگاه احکام آرایشهای نو ظهور

با همکاری معاونت فرهنگی مدرسه علمیه فاطمه الزهرا سلام الله علیها توس، جلسه احکام برای آرایشگران مجاور مدرسه با موضوع آرایشهای نوظهور برگزار گردید و در پایان جلسه پک فرهنگی جهت استفاده مراجعین به سالن آرایشگاه به شرکت کنندگان اهدا گردید.

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
دوشنبه, 07 آبان 1397 ساعت 17:35

بررسی فقهی و حقوقی عزاداری های نامتعارف در اسلام 

نوشته شده توسط
بررسی فقهی و حقوقی عزاداری های نامتعارف در اسلام 

مقدّمه

برگزاری مراسم عزاداری یکی از سنّت های مرسوم بین مردم دنیا خصوصاً ما ایرانی ها و شیعیان می باشد، شیعیان علاوه بر برگزاری شخصی این مراسم به برپایی و عزاداری برای ائمه علیهم السّلام نیز بسیار اهمیّت می دهند که بارزترین آن را می توان در ایام محرم و صفر و در عزاداری بر سیّد و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین علیه السّلام مشاهده کرد.

هدف اصلی از برپایی مراسم عزاداری ائمه علیهم السّلام علاوه بر گرامیداشت یاد آن بزرگواران و ظلم های رفته بر ایشان، بصیرت افزایی و بیداری امّت اسلامی به وسیله استکبار ستیزی و مبارزه با فساد می باشد.

یکی از اقداماتی که دشمنان اسلام برای نابودی اسلام خصوصاً تشیع کرده اند این است که با تبلیغ برخی از اعمال نامتعارف در عزاداری ها و صحیح جلوه دادن آنها، برخی از جوانان و متدیّنین را به بیراهه کشانده و باعث می شوند که برخی از مردم به گمان اینکه عمل خوبی را انجام می دهند به جسم و جان خود ضرر زنند و سپس با پخش صحنه هایی این چنینی ضمن بد جلوه دادن دین و مذهب شیعه، باعث ایجاد شبهات و افکار نادرستی در اذهان عمومی می شوند.

لذا در این مقاله در ابتدا به بیان انواع عزاداری و بررسی فقهی اعمال نامتعارف در عزاداری های شخصی پرداخته و سپس از منظر فقهی و حقوقی اعمال نامتعارف در عزاداری های عمومی را بررسی کرده و نظر برخی از مراجع عظام را در این خصوص بیان کرده و در آخر به بیان آداب صحیح عزاداری پرداخته ایم.

مفهوم شناسی

در ابتدا از باب آشنایی بیشتر خوانندگان لازم است که به تعریف عزا و عزاداری و مترادف های آنها بپردازیم.

1 . عزا : اين واژه به معناى صبر و شكيبايى در ماتم و به معناى سوگ و مصيبت آمده است. 1

2 . عَزّى : « تعزية الرّجل » از باب تفعيل به معناى تسلّى و توصيه به صبراست؛ « عزى بعضهم بعضاً » يعنى توصيه به صبر مى كنند و مى گويند: « أحسن الله عزاءك » خداوند به تو صبر و نيكى روزى فرمايد. 2

3 . تسلّى : به معنی خرسندى يافتن، آرام گرفتن و شخص عزادار و مصيبت زده را تسلّى دادن است. 3

4 . ناحت يا نوحه: گريه و زارى و شيون بر مردن؛ « ناحت المرأة على الميت نوحاً من باب قال، ربما قيل النياح فهى نائحة » 4 ، النياحة « بكت عليه بصياح و عويل و جزع » 5 نياحه، يعنى گريه با آواز، ناله و زارى و بيتابى.

5 . ماتم : جمع « مَآتم »، اسم مصدر يا اسم زمان و مكان، به معناى اجتماع گروهى از مردان يا زنان براى اندوه و عزا و يا سرور و شادى. اين لغت در عرف عامه براى اجتماع بانوان به هنگام عزا به كار رفته است، چنان كه ابن منظور مى نويسد:

« الَمأتَم فى الاصل: مجتمع الرجال و النساء فى الغم و الفرح ثم خص به اجتماع النّساء للموت... و هو عندالعامه المصيبة يقولون: كنا فى مَأتَم فلان. والصواب أن يقال كُنّا فى مناحة فلان » 6

 ماتم عبارت است از اجتماع مردان و زنان در غم و شادى. اين واژه به مرور زمان در اجتماع زنان در مرگ و اندوه به كار برده شده است.

هر نوع اجتماع مردم را « ماتم » مى گويند ولى به مرور زمان بر اجتماعى به كار برده شده كه داراى حزن و اندوه مى باشد. بنابراين

« مأتم » به معناى عزادارى و مصيبت و عزاست و برگزار كردن آيين سوگوارى را، ماتم گرفتن و به ماتم نشستن مى گويند در آداب اسلامى، اقامه عزا براى متوفّى و رسيدگى به بازماندگان و تغذيه داغديدگان آمده است. 7

6 . مرثيه : مرده ستايى، عزادارى، شرح محامد و اوصاف مرده، چكامه اى كه در عزاى از دست رفته اى سرايند، در عزاى كسى شعر سرودن، گريستن بر مرده و برشمردن ذكر محاسن وى، سوگوارى، روضه، مراسم عزايى كه به ياد شهيدان راه دين و بخصوص در ايام محرم و ياد واقعه كربلا بر پا كنند، اشعارى كه در ذكر مصايب و شرح شهادت پيشوايان دين و به خصوص شهيدان كربلا سرايند و خوانند. 8

با توجه به این مفاهیم عزاداری یا سوگواری به مراسمی آیینی گفته می‌شود که به یادبود فرد درگذشته و به منظور صبر بر مصیبت وارد شده برگزار می‌شود . 9

عزاداری از مقولۀ یاد و ذکراست. یاد کسی که به مصیبتی دچار شده است و یاد کسی که به علل طبیعی یا غیرطبیعی از قبیل قتل، حادثه و امثال این‌ها از دنیا رفته است. شکی نیست که انسان موجودی است که طبیعتاً فراموش‌کار است و نسبت به چیزهایی که توجه به آن‌ها برایش مفید است، دچار غفلت می‌شود. در این مواقع یادآوری آن مورد انسان را از ابتلا به حوادثی که برایش مضر و یا هلاک‌کننده است، نجات می‌دهد و از آثار خوب توجه به آن موضوع، بهره‌مند‌ می‌سازد. 10

عزاداری در عرف عمومی به دو معنا اطلاق می‌شود:

1 . دا‌غدیدگی و عزاداری شخصی و بالفعل‌

2 . مراسم عزاداری که به صورت سنتی برای بزرگان دینی و دیگران برگزار می‌شود.

این دو، از دیدگاه روان‌شناسی کاملا متفاوت هستند. داغدیدگی واقعی امری است غیر اختیاری و افراد داغدار حتی امکان دارد از مدار زندگی عادی خارج ‌شوند که در این صورت باید به تدریج به زندگی عادی برگردند. اما مراسم معمول عزاداری‌، کاملاً اختیاری و برنامه‌ریزی شده است و بخشی از برنامه‌های زندگی عادی افراد محسوب می‌شود. 11

بررسی فقهی اعمال نامتعارف در عزاداری های شخصی

امام خمینی رحمۀ الله علیه فرموده است:

« لطمه ­زدن، خراشیدن بدن، بریدن و کندن مو ( در عزاداری بر میّت ) جایز نیست و نیز داد زدن خارج از حدّ اعتدال، بنابر احتیاط جایز نمی­باشد. همچنین چاک زدن پیراهن در غیر عزای پدر و برادر جایز نیست، بلکه در برخی از امور یاد شده کفّاره واجب می­شود. » 12

دلایل حرمت اعمال نامتعارف

1 . اجماع

شیخ طوسی در مورد حرمت لطمه ­زدن، خراشیدن بدن و بریدن مو ادعای اجماع کرده است.13 مقدس اردبیلی نیز در این که مرد گریبانش را در غیر عزای پدر و برادر پاره کند، ادعای اجماع نموده است.14

اگر این اجماعات محقق شده باشند، می­تواند دلیل قابل اعتمادی باشد.

2 . اضرار به نفس و تضییع اموال

ضرر بر نفس و خويشتن شش صورت دارد:

1 .گاهي ضرر برخويشتن به صورت قتل و خود كشي است.

2 .گاهي ضرر بر نفس به صورت قطع عضو است يعني گاهي كسي از روي عمد يكي از اعضاي بدنش را قطع مي‌كند كه فروختن كليه نيز از همين مقوله است.

3 .گاهي ضرر بر نفس به صورت از بين بردن صفتي از صفات رجليّت است، به اين معني كه شخصي خودش را عقيم مي‌كند.

4 .گاهی خودش را در معرض امراض قرار مي‌دهد يعني كاري مي‌كند كه بيماري به سراغ او بيايد، مثل سيگار كشيدن و امثال سيگار كه منشأ بيماريهاي مختلف مي‌شوند.

5 . گاهي ضرر بر خويشتن به صورت ضرر مالي است البته ضرري كه به سرحدّ اسراف نرسد چون اگر به حدّ اسراف برسد نيازي به قاعده ( لاضرر ) نيست ولي غرض عقلائي در اين ضرر زدن برخودش ندارد.

6 .گاهي ضرر برنفس به صورت كوچك كردن و ذليل نمودن شخصيت خويشتن است، مثل اينكه يك فرد مسلمان جاروكش فردی كتابي و غير مسلمان بشود يا تكدّي گري‌كند.

بنابراين ضرر بر نفس و خويشتن همانند ضرر زدن بر غير است و همانطوركه اضرار بر غير حرام است، اضرار بر نفس و خويشتن نيز حرام مي‌باشد و در ميان فقهاي شيعه كسي را سراغ نداريم كه اضرار بر نفس را جايز بداند.15

ادلۀ كساني كه اضرار برنفس و خويشتن را حرام مي‌دانند چند چيز است:

الف . الكتاب

 خداوند در قرآن می فرمایند: « وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحيماً » 16

در این آیه نخست اشاره به اين حقيقت مى‏كند كه راه توبه، به روى افراد بدكار به هر حال باز است و «كسى كه به خود يا ديگرى ستم كند و بعد حقيقتاً پشيمان شود و از خداوند طلب آمرزش كند و در مقام جبران برآيد، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد يافت. »17

اگر اضرار به خویشتن جایز بود دیگر نیازی به توبه نبود پس از اینجا حرام بودن آن را در می یابیم.

 ب . السنۀ

 پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم می فرمایند: « لا ضَرَرَ وَ لا ضِرارَ فِی الاسلام » 18

تقريب استدلال اين است كه اگر اضرار بر نفس و خود حرام است كه ( فهو المطلوب) همان مطلوب ما ثابت مي‌شود، چون ما نيز هم به دنبال اثبات حرمت اضرار بر نفس هستيم، اما اگر اضرار بر خود حرام نباشد بلكه مكروه و يا مباح باشد، اين با قاعده ( لا ضرر ) نمي‌سازد يعني معني ندارد كه شارع از يك طرف بفرمايد: در صحيفه تشريع و قانونگذاري هيچگونه ضرري ( اعم از ضرر اباحي و كراهتي و ضرر حرمتي ) وجود ندارد، از طرف ديگر هم بفرمايد كه اضرار بر نفس و خويشتن مباح و يا مكروه است. بنابراين مكروه بودن يا مباح بودن اضرار بر نفس و خويشتن با قاعده ( لاضرر ) سازگاري ندارد، پس چاره ای جز اين نداريم كه بگوييم اضرار بر نفس و خويشتن حرام است. »19

 ج . العقل

« مدلول اين قاعده جزء مستقلات عقلي است زيرا عقل و منطق زندگاني اجتماعي، به طور بديهي حكم مي كند كه اگر قانوني از اضرار به غير و ضرر به خويشتن جلوگيري نكند زندگي جمعي نه تنها دشوار بلكه امكان ناپذير خواهد بود. حكم اضرار به غير بسيار بديهي است و اما ضرر به خويشتن بر دو نوع است: اول تحمّل ضرر از ديگري يا ستم پذيري، تحمّل ضرر از ديگري علاوه بر آنكه مخالف قوانين زندگاني است، مي تواند براي ستمكاران ميدان عمل و فعاليت را باز كند. دوم تحمّل ضرر از خويشتن ( خودزني ) نيز جايز نيست زيرا هيچكس مجاز به خيانت و وارد كردن ضرر به خويشتن نيست. » 20

با توجه به مطالب بیان شده :

چاک زدن گریبان، موجب تضییع مال و سیلی زدن، خراشیدن بدن و کندن مو، اضرار به بدن است. تضییع مال و اضرار به بدن حرام است. چنان­که برخی از فقها، تضییع­ مال را از ادله حرمت چاک زدن گریبان ذکر کرده­ اند. 21

3 . عدم رضایت نسبت به قضای خداوند متعال

امام جواد علیه السّلام فرمود:

« تَوَسَّدِ الصَّبْرَ وَ اعْتَنِقِ الْفَقْرَ وَ ارْفَضِ الشَّهَواتِ وَ خالِفِ الْهَوی وَ اعْلَمْ أنَّكَ لَنْ تَخْلُو مِنْ عَیْنِ اللهِ فَانْظُرْ كَیْفَ تَكُونُ»22

در زندگی، صبر را تكیه گاه خود، فقر و تنگ دستی را همنشین خود قرار بده و با هواهای نفسانی مخالفت كن و بدان كه هیچ گاه از دیدگاه خداوند پنهان و مخفی نخواهی ماند، پس مواظب باش كه در چه حالتی خواهی بود. 

امور یاد شده ( لطمه زدن، خراشیدن بدن، کندن مو، گریبان چاک زدن ) به معنای عدم رضایت و خشمگین بودن نسبت به قضای خداوند متعال و در نتیجه حرام خواهد بود، چنان­که صاحب جواهر و برخی از فقها، این مطلب را از ادلّة حرمت امور یاد شده یا برخی از آنها دانسته­ اند. 23

4 . روایات

دلیل عمده در این مسأله روایات هستند. زیرا روایت­های متعددی بر حرمت امور یاد شده دلالت دارند که در اینجا مواردی از آنها را به عنوان نمونه ذکر می­ کنیم:

در خبر خالد بن سدیر آمده است:

« و اذا شَقَّ زوج علی امرأته او والدٌ علی ولده فکفارته حنث یمین ... فاذا خدشت المرأة وجهها او جزت شعرها او نتفته ففی جز الشعر عتق رقبة او صیام شهرین متتابعین او اطعام ستین مسکیناً و فی الخدش اذا ادمیت و فی النتف کفارة حنث یمین و لا شیء فی للطم علی الخدود سوی الإستغفار و التوبة » 24

اگر پدر در مرگ فرزندش و مرد در مرگ همسرش، پیراهن پاره کند، کفارة آن همانند شکستن قسم است ... هرگاه زن صورتش را بخراشد یا موهایش را ببُرد یا بکَند برای بریدن مو، باید برده­ای آزاد کند یا دو ماه پشت سر هم روزه بگیرد یا شصت فقیر را غذا دهد. برای خراشیدن صورت که خون خارج شود و برای کندن مو، کفارة شکستن قسم و برای لطمه بر گونه­ها، کفاره­ای جز استغفار و توبه نمی­باشد.»

بررسی فقهی اعمال نامتعارف در عزاداری ائمه علیهم السّلام

امور مورد ابتلا در عزاداری ها بر دو قسم می باشد:

1 . سرزنی، سینه ­زنی و مانند آن ( لطمه زدن )

2 . قمه­زنی و زنجیرزنی

روایات وارد شده در عزاداری برای ائمه علیهم السّلام به چند دسته تقسیم می شوند :

1 . روایاتی که به گریه کردن تشویق کرده اند

امام رضا علیه السّلام فرمودند:

« إِنَّ المُحَرَّمَ شَهرٌ کَانَ أَهلُ الجَاهِلِیَّۀِ یُحَرِّمُونَ فِیهِ القِتَالَ فَاستُحِلَّت فِیهِ دِمَاؤُنَا وَ هُتِکَت فِیهِ حُرمَتُنَا وَ سُبِیَ فِیهِ ذَرَارِیُّنَا وَ نِسَاؤُنَا وَ أُضرِمَتِ النِّیرَانُ فِی مَضَارِبِنَا وَ انتُهِبَ مَا فِیهَا مِن ثِقلِنَا وَ لَم تُرعَ لِرَسُولِ الله حرمه فی امرنا ان یَومَ الحُسَینِ أَقرَحَ جُفُونَنَا وَ أَسبَلَ دُمُوعَنَا وَ أَذَلَّ عَزِیزَنَا بِأَرضِ کَربٍ وَ بَلَاءٍ أَورَثَتنَا الکَربَ وَ البَلَاءَ إِلَی یَومِ الِانقِضَاءِ فَعَلَی مِثلِ الحُسَینِفَلیَبکِ البَاکُونَ فَإِنَّ البُکَاءَ عَلَیهِ یَحُطُّ الذُّنُوبَ العِظَامَ. ثُمَّ قَالَ علیه السلام: کَانَ أَبِی علیه السلام إِذَا دَخَلَ شَ هرُ المُحَرَّمِ لَا یُرَی ضَاحِکاً وَ کَانَتِ الکَآبَۀُتَغلِبُ عَلَیهِ حَتَّی تَمضِیَ عَشَرَةُ أَیَّام، فَإِذَا کَانَ یَومُ العَاشِرِ کَانَ ذَلِکَ الیَومُ یَومَ مُصِبَتِهِ وَ حُزنِهِ وَ بُکَائِهِ وَ یَقُولُ: هُوَ الیَومُ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ الحُسَینُ علیه السلام. » 25

محرم ماهی بود که اعراب جاهلی حرمت آن را نگه می داشتند و جنگ نمی کردند. اما در این ماه بود که خون ما را حلال شمردند و حرمت ما را شکستند و فرزندان و زنانمان را به اسیری بردند و خیمه هایمان را به آتش کشیدند و دارایی هایمان را غارت کردند و حرمت رسول خدا را در مورد ما نگه نداشتند. همانا روز حسین (عاشوراء) مژه های ما را از شدت گریستن مجروح ساخت و اشکهایمان را جاری کرد و عزیز ما را در سرزمین گرفتاری و بلا ذلیل کرد و ما را میراث دار گرفتاری و بلا تا روز انقضاء ( مرگ) نمود، پس بر مثل حسین، گریه کنندگان باید گریه کنند؛ چرا که گریه بر او گناهان کبیره را از بین می برد. سپس فرمود: زمانی که محرم وارد می شد، پدرم دیگر نمی خندید و پیوسته محزون بود تا اینکه ده روز سپری می شد. زمانی که روز دهم می رسید، آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه اش بود و می فرمود: این همان روزی است که حسین علیه السّلام در آن کشته شده است.

2 . روایاتی که از اعمال نامتعارف نهی کرده اند

رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در روایتی فرمود:

« مَن لَم یَتَعَزَّ بِعَزَاءِ اللّه تَقَطَّعَت نَفسُهُ حَسَرَاتٍ عَلَی الدُّنیا » 26

کسی که در گرفتاری هایی که از جانب خدا می رسد، صبر نکند، روح و روانش در حسرت دنیا از هم می پاشد.

در روایتی دیگر پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلم به فاطمه زهرا سلام الله علیها فرمود :

« إِذَا أَنَا مِتُّ فَلَا تَخمِشِی عَلَیَّ وَجهاً وَ لَا تُرخِی عَلَیَّ شَعراً وَ لَاتُنَادِی بِالوَیلِ وَ لَا تُقِیمِنَّ عَلَیَّ نَائِحَۀً » 27

زمانی که من وفات کردم، به صورتت چنگ مزن و موهایت را پریشان مکن و صدایت را به واویلا گفتن بلند مکن و بر من نوحه مخوان.

بررسی حقوقی عزاداری های نامتعارف در ایران

عزاداری های نامتعارف، علاوه بر اینکه نوعی توهین به مقدّسات می باشد و از نظر شرعی هیچ مجوزی ندارند و باعث اضرار به بدن و جان می شوند نیز باید از جهت قوانین ایران بررسی شود.

توجه به وضعیت تکوینی انسان موجب می­شود تا بین شخص و اعضای بدن وی رابطه مالکیت ذاتی برقرار شود و شخص به موجب چنین سببی بر خود و اعضای بدنش مالکیّت پیدا کند، بنابراین می­توان مالکیّت انسان بر اعضا را چنین تعریف کرد:

« رابطه، سلطه یا حقّ دائمی است که بین انسان و اعضای وی مقرّر شده و قانونگذار آن را معتبر شناخته و شخص به موجب چنین حقی می­تواند در حدود قوانین تصرّف در اعضایش را به خود اختصاص دهد، به گونه­ ای که از تمام منافع ممکن آن استفاده کند و کسی نتواند از وی جلوگیری نماید. » 28

« البته باید توجه داشت که مالکیت بر اعضای بدن در مقایسه با مالکیّت بر اموال و اشیا تفاوت­هایی دارد؛ به عنوان مثال طبق ماده 30 قانون مدنی « هر مالکی نسبت به مایَملَک خود حق همه­ گونه تصرّف و انتفاع را دارد مگر در مواردی که قانون استثنا کرده باشد. »29 و عمده­ ترین مانع کلی و قانونی که اطلاق حق مزبور را محدود و مقید می­کند، اصل 40 قانون اساسی است که مقرر می­دارد « هیچ کس نمی­تواند اعمال حق خویش را وسیله اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد. »30

غیر از این مـحدودیتی که اصل 40 بنا بر فرض ثـبوت مالکیّت انسان بـر اعضا قرار می­دهد، از نظر فقهی نیز محدودیت­هایی برای این مالکیت وجود دارد که عبارت است از حکم تکلیفی « حرمت اضرار به نفس » در حال حیات و « حرمت قطع اعضای میّت ( مثله کردن) » و همچنین « وجوب دفن میّت » در زمان فوت.

طبق مبانی و ادله فقهی، انسان باید به نحوی با اعضای خود رفتار کند که به خود و اعضایش ضرر وارد نکند. گروهی معتقدند با در نظر گرفتن این محدودیّت ها برای مالکیّت انسان نسبت به اعضا این حق مالکیّت چنان مـحدود و مقید ­می شود که دیگر نمـی­توان بر چـنین حقی عنوان مالکیّت اطلاق کرد و اگر اطلاق شود با مسامحه خواهد بود. ما معتقدیم هر قدر هم که این مالکیّت محدود شود باز هم می­توان ادعا نمود که رابطه انسان با اعـضایش مالکیّت ذاتـی است و مانـعی برای تحققش وجـود نـدارد، البته اذعان می­کنیم گستره این مالکیّت بسیار محدود می­شود.

مؤید دیگر در این باره پاسخ برخی از فقهای معاصر به استفتاهای انجام شده نسبت به نوع رابطه شخص با اعضای جدا شده در اثر اجرای حدّ یا قصاص است که از اصطلاح « ملک» استفاده کرده­اند و بر آن تصریح دارند. »31

برپایی عزاداری ها از منظر برخی از آیات عظام

1 .کیفیت برگزاری مجلس عزاداری و سوگواری

آیات عظام؛ خامنه‌ای، مکارم شیرازی، سیستانی، شبیری زنجانی، وحید خراسانی و صافی گلپایگانی دامت برکاتهم درباره کیفیّت برگزاری مراسم عزاداری چنین اتفاق نظر دارند:

  • در مجلس عزاداری اهل بیت علیهم‌السّلام، ذکر اهداف مقدّس قیام امام حسین علیه‌السّلام و تاریخچه کربلا و تحلیل فرازهای آن و مراسم سوگواری و روشن کننده اهداف عزاداری حضرت سیّدالشهدا علیه‌السّلام و مانند آن باشد.
  • فضائل اهل بیت علیهم السّلام ، امر به معروف و نهی از منکر، بیان احکام الهی، مطرح شود.
  • از هر کاری که موجب وهن مجالس مذهبی و عزاداری باشد خودداری شود.
  • از گفتن جملاتی که بوی شرک و کفر می‌دهد اجتناب شود.
  • از هر کاری که موجب ضرر شدید به بدن یا ناقص شدن آن می‌شود باید اجتناب شود.

2 . حکم برهنه شدن در سینه زنی ها و عزاداری ها

آیات عظام؛ امام خمینی رحمۀ الله علیه، سیستانی، شبیری زنجانی، وحید خراسانی و صافی گلپایگانی دامت برکاتهم می فرمایند:

لخت شدن مردان، برای سینه زنی اشکال ندارد؛ لیکن زن‌ها نباید به بدن مرد اَجنبی نگاه کنند.

آیات عظام؛ خامنه‌ای، مکارم دامت برکاته :

لخت شدن برای سینه زنی در جایی که در معرض دید خانم‌ها باشد جایز نیست.

3 . حکم تعزیه و شبیه خوانی

آیات عظام؛ امام خمینی رحمۀ الله علیه، خامنه‌ای، مکارم، سیستانی، شبیری زنجانی و وحید خراسانی دامت برکاتهم:

اگر مشتمل بر حرام مانند دروغ و آلات لهو نباشد و موجب وهن مذهب و عزاداری نباشد اشکال ندارد، ولی در عین حال بهتر است که به جای آنها، مجالس وعظ و ارشاد و ذکر مصائب حسینی و مرثیه خوانی بر پا شود.

( آیت‌الله وحید دامت برکاته: لیکن شبیه ساختن به اهل بیت علیهم السّلام جایز نیست.)

آیت‌الله صافی دامت برکاته : به طور کلی تعزیه‌خوانی چنانچه مشتمل بر محرمات نباشد اشکال ندارد و اصولًا مناسب این است که عزاداری حضرات ائمه طاهرین علیهم‌السّلام به صورت مجلس روضه‌خوانی برگزار شود تا سخنرانان عالم و وعاظ و روضه‌خوان های متعهد ضمن ذکر مصائب آن بزرگواران با ذکر فضائل و مناقب و تاریخ زندگی ایشان و بیان احادیث و احکام و تبلیغ معارف اسلام و دفع بدع و شبهات، مردم را آگاه و به مکتب اهل بیت علیهم‌السّلام هدایت و ارشاد نمایند.

 4 . آیا سینه‌زنی و زنجیر زنی در عزاداری که منجر به کبود شدن بدن می‌شود، جایز است؟

آیات عظام؛ امام خمینی رحمۀ الله علیه ، خامنه‌ای، شبیری زنجانی، وحید خراسانی و صافی گلپایگانی دامت برکاتهم:

اگر موجب ضرر مهم بر بدن نباشد اشکال ندارد.

آیت‌الله مکارم دامت برکاته : سینه زنی و زنجیر زنی از شعائر حسینی است ولی از آسیب رساندن به بدن خودداری شود.

آیت‌الله سیستانی دامت برکاته : اشکال ندارد.

5 . حکم قمه زدن

آیت الله بهجت رحمۀ الله علیه : از هر عملی كه باعث وهن به تشیع می شود باید پرهیز نمود.
آیت الله نوری همدانی دامت برکاته : قمه زدن اشکال دارد.

آیت الله مظاهری اصفهانی دامت برکاته : قمه زدن و مانند آن جائز نیست.

آیت الله سید كاظم حائری دامت برکاته :خرافاتی مانند قمه ‏زنی، موجب بدنامی اسلام و تشیع است.

آیت الله نوری همدانی دامت برکاته :
عزاداران محترم و متعهد به جای اینکه قمه را بر فرق خود بکوبند در فکر آن باشند قمه را بر سر دشمنان اسلام که اراضی آنان را اشغال و در فکر تضعیف آنان می باشند و منابع آنان را غارت و بالاخره هر روزی با ترفند جدیدی حیات اسلامی آنها را به مخاطره می اندازند بکوبند. خداوند توفیق بیشتر برای پیمودن این راه به همۀ مسلمانان عنایت بفرماید. 32

در باب اهمیّت عزاداری در اسلام بالخصوص عزای اباعبدالله الحسین علیه السّلام بزرگان سخنان فراوانی گفته اند من جمله رهبر کبیر انقلاب امام خمینی رحمۀ الله علیه می فرماید:

« زنده نگه‏داشتن عاشورا يك مسأله بسيار مهم سياسى - عبادى است. عزادارى كردن براى شهيدى كه همه چيز را در راه اسلام داد يك مسأله سياسى است. مسأله‏ اى است كه در پيشبرد انقلاب اثر به سزا دارد. ما از اين اجتماعات استفاده مى‏ كنيم. » 33

« مجالس عزا را با همان شكوهى كه پيش‏تر انجام مى‏گرفت و بيشتر از آن، حفظ كنيد و اهل منبر أيدهم‏ الله تعالى كوشش كنند در اين كه مردم را سوق بدهند به مسائل اسلامى و مسائل سياسى اسلامى، مسائل اجتماعى اسلامى و از روضه دست ‏برنداريد كه ما با روضه زنده هستيم. » 34

لذا لازم است به عنوان نکته پایانی آداب عزاداری را در اسلام تا حدودی بیان نماییم :

آداب عزاداری ائمه علیهم السّلام در اسلام

برخی از این آداب بدین شرح می باشد:

1 . سیاه پوشی

2 . تسلیت گویی

از آداب عزاداري و سوگواري «تسليت گفتن» به يکديگر است. منشاء تسليت گفتن در مصائب اهل بيت عليهم السّلام، محبت و عشق به اهل بيت عليهم السّلام است و اثر و دستاورد آن آمادگي براي پيروي از آن هاست. اهل بيت عليهم السّلام در گفتار و رفتار براي چگونه گفتن و چگونه زيستن اسوه حسنه اند. براي عرض تسليت در مصيبت حضرت سيدالشهداء عليه السّلام نيز بايد از کلام امامان عليهم السّلام الهام گرفت. 35

اصل تسلیت گفتن در شرایط مصیبت و اندوهی که بر کسی وارد شده در اسلام مستحب است.

پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلم می فرمایند: هرکس مصیبت دیده‌ای را تسلیت گوید، پاداشی همانند او دارد.36

امام باقر عليه السّلام هم ‌فرمودند:

وقتی شیعیان به هم می‌رسند در مصیبت ابا عبدالله عليه السّلام این جمله را تکرار نمایند:

« اَعظَمَ اللهُ اُجُورَنا بمُصابنا بالحُسَین علیه السّلام وَ جَعَلَنا وَ اِیاکُم مِنَ الطالبینَ بثاره مع وَلیّهِ الاِمام المَهدی مِن الِ مُحَمَدٍ علیهمُ السّلام »

« خداوند اجر ما را به سوگواری و عزاداری بر امام حسین عليه السّلام بیفزاید و ما و شما را از خونخواهان او همراه با ولی خود امام مهدی از آل محمد عليهم السّلام قرار بدهد. »37

3 . تعطیلی کار در روز عاشورا

امام صادق عليه السّلام فرمود:

کسی که روز عاشورا را تعطیل کند، یعنی عقب کسب و کارش نرود و به کوری چشم بنی امیه که روز عاشورا را متبرک می دانستند، اگر کسی برای معیشت روزانه اش هم فعالیتی نکند، خداوند حوائج دنیا و آخرتش را برآورد و کسی که روز عاشورا روز حزن و اندوه او باشد، در عوض فردای قیامت که برای همه روز هول و ترس است برای او روز شادی خواهد بود.38

4 . بکاء و گریه

به فرموده امام صادق‏ عليه السّلام ‏هر ناله و گريه‏ اى ناپسند و مكروه است، مگر ناليدن و گريستن بر حسين عليه السّلام :

«كُلُّ الجَزَعِ وَ البُكاءِ مَكرُوهٌ‏ سِوَى الجَزَعِ وَ البُكَاءِ عَلَى الحُسَين‏ »39

در روایتی دیگر حضرت می فرمایند:

« مَنِ انشَدَّ فِى ‏الحُسَينِ عليه السّلام بَيتُ‏ شِعرٍ فَبَكَى وَ ابكَى عَشَرةً فَلَهُ وَ لَهُمُ الجَنّة »40

هركس درباره ‏حسين‏ عليه السّلام شعرى بگويد و گريه كند و ده نفر را بگرياند، براى او و آنان بهشت است

هركه ياد كند مصيبت ما را و بگريد و بگرياند مردم را، در روز قيامت در درجه‏ هاى ما خواهد بود و هركه مصيبت ما را ياد كند و گريه كند، چشم او در روزى كه چشم ها همه بگريند، نگريد و هر كه در مجلسى بنشيند و دين ما را احياء نمايد، دل او نميرد در روزى كه دلها همه بميرند.41

5 . برگزاری مجالس عزاداری

امام صادق عليه السّلام می فرماید:

مجلس گرفتن شما را من دوست دارم. در مجالس خود « امر ما را » زنده بدارید، خداوند رحمت کند کسی که امر ما را زنده بدارد.42

6 . رعایت اخلاص

اخلاص يعني خالص نمودن انديشه و نيت و اخلاق و عمل و عبادت و تمام اعضا و جوارح براي خدا كه دو نكته اساسي در آن لحاظ مي شود. يكي اينكه؛ خود عمل و انديشه و سخن گفتن و عبادت و مانند آن عملي خدايي و خدا پسند باشد و ديگر اينكه؛ انسان اين عمل خداپسند را براي رضاي خدا انجام دهد و نيت و انگيزه اش هم خدايي باشد. آنگاه وقتي عمل و نيت خدايي شد نتيجه اش خدايي شدن تمام وجود انسان مي شود و آدمي به كمال و سعادت نهايي خود مي رسد. به عبارتي شرط كمال انسان اخلاص است، به معني خالص سازي تمام ابعاد وجودي انسان براي خدا و به قصد خدايي شدن كامل انسان. اگر كسي به اخلاص برسد اين خود نشانگر صحت راه او است. يعني در مسير خدا حركت كرده و خود را از غير خدا خالص نموده است.43

امام صادق عليه السّلام مى ‏فرمايند:

« لابُدَّ لِلعَبدِ مِن خَالِصِ النِّيَّۀِ فِى كُلِّ حَركَۀٍ وَ سُكُونٍ إذ لَو لَم يَكُن بِهَذَا المَعنَى يَكُونُ غَافِلاً وَ الغَافِلُونَ قَد وَصفَهُمُ ‏الله تَعالىَ بِقَولِهِ: « إِنَّ هُم كَالأنعَام بَل هُم أضَلّ وَ قَال: أولئِكَ هُمُ الغَافِلُون... »44

شرط بندگي خدا اين است كه در هر حركت و سكونى نيتش را براي خدا خالص سازد زيرا اگر چنين نكند، غافل است و غافلان را خداوند تعالى اين گونه توصيف فرموده: اينان مانند چهارپايان بلكه گمراه ‏تر هستند و نيز فرموده: اينان همان كسانى هستند كه غافلند. »

7 . توجه به نماز اول وقت در مراسم عزاداري

در باب فضیلت نماز اول وقت چنین آمده است:

امام صادق عليه السّلام در روایتی فرمود:

« هر که نمازهاى واجب را در اول وقت بخواند و درست ادا کند، فرشته آن را پاک و درخشان به آسمان رساند و آن نماز فریاد زند خدا تو را حفظ کند چنانچه حفظم کردی و تو را به خدا سپارم چنانچه مرا به فرشته‏اى کریم سپردى و هر که بدون عذر بعد از وقتش، آن را بدون دقت و ارتباط معنوی لازم بخواند، فرشته آن را سیاه و تاریک بالا برد و آن نماز فریاد کشد خدا ضایعت کند چنانچه ضایعم کردى و رعایتت نکند چنانچه رعایتم نکردى.... » 45

از امام حسين عليه السّلام به نفع نماز استفاده كنيم. وقتی در ظهر عاشورا یکی از یاران امام حسین عليه السّلام به حضرت از فرا رسیدن وقت نماز خبر می‌دهد، حضرت برای او دعا می‌کند که از نمازگزاران باشد؛ آنگاه در مقابل تیرهای عَدو نماز اول وقت را به جا می‌آورد.

نتیجه:

با توجه به مطالب بیان شده پی می بریم که عزاداری در اسلام دارای شرایط و آداب مخصوصی می باشد و اگر کسی از این شرایط و آداب تخطی کند و به اعمال نامتعارفی دست زند نه تنها مورد قبول و پذیرفته نمی باشد بلکه در برخی از مواقع آثار و عذاب اخروی را نیز در پی دارد.

پی نوشت ها

1 . حسن عميد ، فرهنگ لغت عمید ، چ 1 ، تهران : اَشجَع ، ۱۳۸۹، واژه عزا.

2 . احمد بن محمد فیومی ، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی ، قم : دارلهجره ، بی تا ، ص 504.

3 . حسن عميد ، فرهنگ لغت عمید ، واژه تسلى.

4 . احمد بن محمد فیومی ، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی ، ص 629  .

5 . لویس معلوف ، المنجد فی اللغه و الاعلام الفارسی ، مترجم: محمد بندر ریگی ، تهران : ایران ، 1374 ش ، ماده « نيح ».

6 . محمدبن مکرم ابن منظور ، لسان العرب ، ج 1 ، بیروت : دار الفکر ، بی تا ، ص 62  و فخرالدین بن محمد طریحی ، مجمع البحرین ، تهران : مکتبه المرتضویه ، 1375ش ، ماده ماتم .

7 . جواد محدثی ، فرهنگ عاشورا ، قم : معروف ، 1388 ش ، ص 395   .

8  . علی اکبر دهخدا ، لغت نامه دهخدا ، تهران : دانشگاه تهران ، 1377ش ، واژه مرثیه.

9 . همان ، تعریف عزاداری.

10 .  http://karbobala.com/articles/info/738

11 . http://ghiasabadtaft.vcp.ir/243102

12 . روح الله خمینی ، تحریرالوسیله ، ج 1 ، قم : موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1379 ، ص 93.

13 . محمد بن حسن طوسی ، المبسوط فی فقه الامامیه ، ج 1 ، بی­جا : المکتبة المرتضویه ، بی­تا ، ص189 .

14 . احمد مقدس اردبیلی ، مجمع­الفائده والبرهان ، چ 3 ، ج 1 ، قم : نشر الاسلامی ، 1418 ق ، ص 508 .

15 . http://tohid.ir/fa/persian/lessonView?articleId=249

16 . نساء ، آیه 110 .

17 . ناصر مکارم شیرازی ، برگزیده تفسیر نمونه ، ج 1 ، تهران : دارالکتب الاسلامیه ، 1382 ش ، ص 450 .

18 . محمدبن یعقوب کلینی ، اصول الکافی ، ج 5 ، تهران : دارالکتب الاسلامیه ، بی تا ، ص 292 .

19 . http://tohid.ir/fa/persian/lessonView?articleId=249

20 . عيسي ولايي ، قواعد فقهي ، قم : دارالفكر ،1386 ش ، ص44 .

21 . محمد بن حسن اصفهانی فاضل­هندی ، کشف اللثام ، ج 2 ، قم : نشر اسلامی ، 1420 ق ، ص 418  ،  احمد مقدس اردبیلی ، مجمع­الفائده و البرهان ، ج 2 ، ص506 .

22 . محمدباقر بن محمدتقی مجلسی ، بحارالانوار ، ج 75 ، بیروت : الوفاء ، ۱۴۰۳ ه ، ص 358 ، ح 1 .

23 .  احمد مقدس اردبیلی ، مجمع­الفائده و البرهان ، ج2 ، ص506  و محمد بن حسن اصفهانی فاضل­هندی ، کشف اللثام ، ج2 ، ص 418.

24 . محمدبن حسن حرعاملی ، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة ، ج 15 ، قم : آل البیت لاحیاء التراث ، بی تا ، ص 583 .

25 . محمد باقر مجلسی ، بحارالأنوار ، ج 44 ، ص 283 ، باب 34 .      

26 . محمدبن یعقوب کلینی ، اصول الکافی ، ج 2، ص 315 ، باب حبّ الدنیا و الحرص علیها ، ح 5 .

27 . محمدبن حسن حرعاملی ، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة ، ج 3 ، ص 27 .

28 . فاطمه رجائی ، مصطفی محقق داماد ، سید محمد صادق موسوی ، بررسی فقهی و حقوقی رابطه انسان با اعضای بدن خود ، مجله فقه و حقوق اسلامی ، ش 2 ، پاییز و زمستان1390 ، صفحه 45-62 .

29 . عبدالله شمس ، قانون مدنی و قانون مسئولیت مدنی ، تهران : دراک ،1391 ش ، ص 30 .

30 . حسام قبانچی ، قانون اساسی ، مشهد : رادکان ، 1385ش ، ص38 .

31 . فاطمه رجائی و دیگران ، بررسی فقهی و حقوقی رابطه انسان با اعضای بدن خود ، مجله فقه و حقوق اسلامی ، صص 45-62 .

32 . برای اطلاع بیشتر به توضیح المسائل فقها رجوع شود .

33 . روح الله خمینی ، صحیفه نور، ج 8 ، تهران : موسسه امام خمینی ، 1378 ش ، بيانات در جمع وعاظ وخطباى مذهبى به مناسبت‏حلول ماه محرم.

34 . همان .

35 . محمدرضا جواهری ، روزنامه صبح ایران خراسان ، 2/9/1391 ، در ایام عزاداری برای امام حسین علیه السلام چگونه گریه کنیم ؟ ، شماره انتشار 18275.

36 . عباس قمی ، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، ج 2 ، تهران : فراهانی ، 1363 ش ، ص188.

37 . حسین بن محمدتقی نوری ، مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ، ج 2 ، بیروت : موسسة آل البیت لاحیاء التراث ، بی تا ، ص216 .

38 . محمد بن علی ابن‌بابویه ، امالی شیخ صدوق ، مترجم : کمره ای ، تهران : کتابچی ،1376، ص129 .

39 . محمد باقر مجلسی ، بحار الانوار ، ج 45 ، ص 313.

40 . جعفر بن محمد ابن قولویه ، کامل الزیارات ، قم : الفقاهه ، بی تا ، ص 105 .

41 . محمد بن علی ابن‌بابویه ، امالی شیخ صدوق ، مترجم : کمره ای ، ص 45 .

42 . محمدبن حسن حرعاملی ، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة ، ج10، ص 235 .

43 . http://akhlagh.porsemani.ir/node/1454

44 . محمد محمدی ری شهری ، میزان الحکمه ، ج 3 ، قم : دارالحدیث ، 1386ش ، روايت 4748 .

45 . محمدبن حسن حرعاملی ، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة ، ج 4 ، ص 123 و 124.

 

 

 

 

 

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
پنج شنبه, 12 مهر 1397 ساعت 18:21

نظر برخی مراجع عظام درباره دفاع از حرم اهل بیت علیهم السّلام

نوشته شده توسط
نظر برخی مراجع عظام درباره دفاع از حرم اهل بیت علیهم السّلام

آیت الله مکارم شیرازی  دامت برکاته

به گزارش فرهنگ نیوز، آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته از مراجع تقلید با توجه به اتّفاقات اخیر در کشور عراق اعلام جهاد کردند که متن بیانیّه ایشان به شرح ذیل می باشد:

بِسمِ اللهِ الرَّحمَنِ الرَّحِیمِ

« إِنَّ اللهَ يُحِبُّ الَّذِينَ يُقَاتِلُونَ فِى سَبِيلِهِ صَفّآ كَأَنَّهُمْ بُنيَانٌ مَّرْصُوصٌ » 1

خداوند كسانى را دوست دارد كه در راه او براى حفظ اسلام و مسلمين همچون يك سدّ پولادين جهاد و پيكار مى‌كنند.

همه مى‌دانيم بعد از آن‌كه تروريست‌هاى تكفيرى و حاميان آنها از كشورهاى عربى و آمريكا و اسرائيل گرفتار شكست خفت‌بارى در سوريه شدند، تصميم گرفتند آن را در عراق جبران كنند، به گمان اين‌كه قوميّت‌هاى مختلف و مذاهب شيعه و اهل سنّت  مى‌تواند نظام ارتش را مختل كند. اما چيزى نگذشت كه ديديم كور خوانده‌اند و ملّت عراق اعم از شيعه و اهل سنّت و كرد كه جان و مال و ناموس و كشور شان را در خطر تروريست‌هاى تكفيرى خونخواری كه به هيچ چيز و هيچ كس رحم نمى‌كنند، ديدند به پاخواستند و به يارى ارتش شجاع عراق شتافتند و به نداى مراجع محترم حوزه علميه نجف لبيك گفتند که حدود دو ميليون نفر براى اين جهاد فی سبيل الله نام‌نويسى كردند و آنها كه آموزش نديده‌اند به سرعت آموزش مى‌بينند و إن ‌شاء الله همه قوميّت‌ها و مذاهب عراقى با هم متّحد خواهند شد.

بنده با صراحت عرض مى‌كنم دفاع از تماميّت عراق مخصوصاً عتبات عاليات بر همه علاقه‌مندان به اسلام و اهل‌بيت علیهم السلام  به عنوان جهاد فى سبيل الله واجب است و شهيدان اين راه به شهداى كربلا مى‌پيوندند و به نظر من اين حوادث فرصت خوبى بود براى مردم عراق كه يك لشكر مردمى جان‌بركف در كنار ارتش رسمى خود به وجود آورند كه آثار آن درآينده بسيار نمايان خواهد شد.

جوانان عاشق اسلام و اهل بيت علیهم السّلام بايد آمادگى خود را حفظ كنند و در صورت لزوم و درخواست دولت عراق به آنها بپيوندند. « وَ مَا النَّصرُ إِلا مِن عِندِاللهِ إِنَّ اللهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ » 2

استفتائی از سایت رسمی معظم له گرفته شده که متن جواب بدین شرح است:3

هر کشوري از کشورهاي اسلامي که از سوي دشمن در خطر قرار گيرد، بر همه مسلمانان لازم است که به عنوان واجب کفايي براي نجات آن کشور اقدام کنند، البته اين کار بايد با مديريت صحيح و انسجام نيروها و رعايت موازين جنگي و فرماندهي صحيح صورت بگيرد نه به صورت پراکنده و بي نظم. ضمناً در شرايط فعلي، حکم جهاد براي مردم عراق است ولي براي مسلمانان کشورهاي ديگر نيز آمادگي براي جهاد لازم است تا اگر دولت عراق دعوت کند به کمک او بشتابند. اين کار نياز به برنامه ريزي دقيق و کارشناسانه، با توجه به شرايط جهاني و منطقه ای دارد. هرگاه اين شرايط فراهم شد، مسئولين اعلام خواهند کرد ولي مي توانيد در حال حاضر از طريق مالي، سياسي، دعا، توسّل و مانند آن به آنها کمک کنيد.

آیت الله سیّد علی خامنه ای دامت برکاته 4

جهاد دفاعی آن است که به عنوان دفاع و جلوگیری از تجاوز دشمن انجام گیرد و زمانی است که دشمن به سرزمین های مسلمانان و مرز و بوم آنها هجوم آورد و قصد تسلّط سیاسی یا نظامی یا فرهنگی یا اقتصادی نسبت به آنان داشته باشد. دفاع از اسلام و مسلمین واجب است و متوقّف بر اذن والدین نیست، ولی در عین حال سزاوار است که انسان تا می‌تواند رضایت آنان را جلب کند. اگر حفظ نفس محترمه و جلوگیری از وقوع قتل مستلزم دخالت فوری و مستقیم باشد، این کار جایز بلکه شرعاً از باب وجوب حفظ جان نفس محترمه واجب است و از جهت ثبوتی متوقف بر کسب اجازه از حاکم و یا وجود امر به آن نیست، مگر آنکه دفاع از نفس محترمه متوقف بر قتل مهاجم باشد که صورتهای متعددی دارد که احکام آنها هم ممکن است متفاوت باشد.

آیت الله العظمی سیستانی دامت برکاته 5

همه شهروندان عراقی سلاح بدست گرفته برای دفاع از خود بجنگند. هرکسی که می‌تواند سلاح به دست بگیرد برای دفاع بجنگد. 

طبق فرمایش ایشان مردم عراق در برابر داعش و حملات آنها به خودشان باید دفاع کنند. قاعدتاً وقتی که این ملعون ها به حریم اهل بیت علیهم السّلام تجاوز می کنند، این مردم عراق خواهند بود که باید در برابر این ها قد علم کنند و جانانه دفاع کنند.

سؤال 4 

همان طور که مستحضرید تروریستهای مختلفی از اقصی نقاط جهان به سوریه هجوم برده و صراحتاً اعلام کرده اند جان و مال و ناموس شیعیان حلال است و کشتن آنها واجب. حتّی به این حد اکتفا نکرده و اقدام به نبش قبور و بی حرمتی به آنها نموده و بدن مسلمانان را دریده و مثله کرده و قلب آنها را هم خورده اند. از آنجایی که بارها به حرم عمه سادات علیها سلام حمله کرده اند و صراحتاً از نیّت شوم و پلید خود در تخریب حرم و نبش قبر سخن گفته اند، آیا جهاد دفاعی بر ضدّ آنها به جوانان واجب نمی شود.حال که شیعه سوریه تحت هجوم و قتل و تجاوز قرار گرفته آیا جهاد واجب نیست؟ 

آیا منع ولی فقیه یا حاکم شرع از رفتن جوانان ایرانی به سوریّه به جهت مصالح سیاسی یا مصالح دیگر، وجوب دفاع را از میان بر می دارد؟

آیت الله حسین نوری همدانی دامت برکاته

بسمه تعالی

لازم است مؤمنین در این امور مطیع اوامر ولی فقیه باشند.

آیت الله صافی گلپایگانی دامت برکاته

از اهتمام شما به امور اسلام و مسلمین تقدیر و تشکر می شود. سؤال را با دفتر مقام معظم رهبری دامت برکاته مطرح نمایید. 

 پی نوشت ها

1 . صف / 4 .

2 . انفال / 9 .

3 .  http://www.farhangnews.ir2 / 4 / 1393

4 . سنت نیوز

5 .همان .

6 . 17 / 7 / 92  http://moodkerbes.info

 

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
پنج شنبه, 12 مهر 1397 ساعت 18:15

احکام بانکداری اسلامی

نوشته شده توسط
احکام بانکداری اسلامی

 

معاملات بانكى و صندوقهاى قرض الحسنه                                                  

آیت الله خامنه ای دامت برکاته                                                                             

           

سؤال

ااخیرا ً برخی از دستگاه های تولید فولاد کشور، بخشی از محصولات خود را تحت عنوان معامله و بیع سلف بدین شرح در معرض فروش قرار می دهند که از 10 الی 30 درصد معامله را به صورت نقد و 70 الی 90 درصد باقیمانده ثمن را با احتساب سالانه 16 درصد به عنوان کارمزد پرداخت خریدار و یا بعضا ً با اخذ ماهانه 5/1 درصد از خریداران دریافت می نماید در این روش معامله و فروش بفرمایید آیا خرید و فروش موصوف به عنوان بیع سلف صحیح و از نظر موازین شرعی بلااشکال می باشد یا خیر؛ درصورتیکه معاملات موصوف منعقد شده باشد، چگونه باید عمل شود، آیا معامله موصوف باید ابطال شود یا خیر ؟ 
پاسخ
در معامله سلف باید کل ثمن نقداً پرداخت شود، بنابراین معامله مذکور نسبت به مقداری که ثمن آن نقداً پرداخت شده، صحیح و در مابقی باطل است و گرفتن درصدی علاوه بر ثمن، وجه شرعی ندارد.
  
 سؤال

آیا بهره ای که بانکهای جمهوری اسلامی از مردم در برابر وامهایی که به آنان برای اموری مانند خرید مسکن و دامداری و کشاورزی و غیره می دهند، مطالبه می کنند، حلال است؟

پاسخ 
ااگر این مطلب صحیح باشدکه آنچه که بانکها برای ساخت یا خرید مسکن و امور دیگر به مردم می دهند به عنوان قرض است، شکی نیست که گرفتن بهره در برابر آن شرعا ً حرام است و بانک حق مطالبه آن را ندارد، ولی ظاهر این است که بانکها آن را به عنوان قرض نمی دهند بلکه عملیات بانکی از باب معامله تحت عنوان یکی از عقود معاملی حلال مثل مضاربه یا شرکت یا جعاله یا اجاره و مانند آن است.

به طور مثال بانک با پرداخت قسمتی از هزینه ساخت خانه در ملک آن شریک می شود و سپس سهم خود را با اقساط مثلا ً 20 ماهه به شریک خود می فروشد و یا آن را برای مدت معینی و به مبلغ خاصی به او اجاره می دهد در نتیجه این کار و سودی که بانک از این قبیل معاملات بدست می آورد، اشکال ندارد و این نوع معاملات ارتباطی با قرض و بهره آن ندارند. 
سؤال

 آیا گرفتن سود پولی که در بانکهای دولتهای غیر اسلامی گذاشته می شود جایز است؟ و آیا اگر آن را بگیرد تصرف در آن اعم از اینکه صاحب بانک اهل کتاب باشد یا مشرک و هنگام سپردن پول، شرط دریافت سوده کرده باشد یا خیر، جایز است؟

پاسخ  
جایز است مسلمان از غیر مسلمان سود بگیرد حتی اگر شرط دریافت سود کرده باشد.

 سؤال
 اگر بانک برای وامی که می دهد ربا بگیرد، آیا در صورتی که مکلف بخواهد از بانک وام بگیرد، صحیح است برای فرار از ربا به این صورت عمل کند که یک اسکناس هزار تومانی نقد را به مبلغ هزار و دویست تومان نسیه بخرد به این شرط که هر ماه صد تومان آن را بپردازد و برای آن دوازده فقره سفته صد تومانی به بانک بدهد و یا اینکه از بانک دوازده سفته مدت دار را که مجموع مبلغ آنها هزار و دویست تومان است به مبلغ هزار تومان به صورت نقدی بخرد به این شرط که مبلغ آن سفته ها در مدت دوازده ماه پرداخت شود؟

پاسخ
این قبیل معاملات که صوری و به قصد فرار از ربای قرضی هستند، شرعا ً حرام و باطل می باشند.
 سؤال

 اگر بعضی از صاحبان سرمایه بانک مسلمان باشند، آیا در این صورت گرفتن سود از این بانک ها جایز است؟  

پاسخ
گرفتن سود نسبت به سهام غیر مسلمانان اشکال ندارد ولی نسبت به سهم مسلمان، در صورتی که سپردن پول به بانک همراه با شرط سود و ربا و یا به قصد دستیابی به آن باشد، گرفتن سود جایز نیست.

 سؤال
 اگر نظام بانکی ربوی باشد، قرض دادن به بانک از طریق سرمایه گذاری و یا قرض گرفتن از آن چه حکمی دارد؟  
پاسخ

سپرده گذاری در بانک به عنوان قرض الحسنه و یا قرض گرفتن از آن به صورت قرض الحسنه اشکال ندارد ولی قرض ربوی بطور مطلق از نظر حکم تکلیفی، حرام است هرچند اصل قرض از نظر حکم وضعی صحیح می باشد.

سؤال

 در یکی از بانکها حسابی وجود دارد به این صورت که اگر شخصی هر ماه مبلغ خاصی را به مدت پنج سال در بانک بگذارد و در آن مدت چیزی از آن برداشت نکند، بانک هم بعد از پایان آن مدت هر ماه مبلغ خاصی را به آن حساب واریز کرده و تا صاحب حساب زنده است به او می دهد، این معامله چه حکمی دارد؟  

پاسخ
این معامله وجه شرعی ندارد، بلکه ربوی است.
 سؤال
 درصورتی که بانکها برای دادن وام شرط کنند که وام گیرنده، مبلغی اضافی بپردازد، آیا مکلف برای گرفتن چنین وامی باید از حاکم شرع یا وکیل او اذن بگیرد؟ آیا گرفتن این وام در صورت عدم ضرورت و نیاز، جایز است؟ 
پاسخ

اصل وام گرفتن مشروط به اذن حاکم شرع نیست حتی اگر از بانک دولتی باشد و از نظر حکم وضعی صحیح است هرچند ربوی باشد، ولی در صورت ربوی بودن، گرفتن آن از نظر تکلیفی حرام است چه از مسلمان گرفته شود یا از غیر مسلمان چه از دولت اسلامی بگیرد یا از دولت غیر اسلامی، مگر آنکه به حدی مضطر باشد که ارتکاب حرام را مجاز کند و گرفتن وام حرام هم با اذن حاکم شرع حلال نمی شود، بلکه اذن او در این رابطه موردی ندارد ولی شخص می تواند برای اینکه مرتکب حرام نشود پرداخت مبلغ اضافی را قصد نکند، هرچند بداند که آن را از او خواهند گرفت و جواز گرفتن وام در صورتی که ربوی نباشد اختصاص به حالت ضرورت و نیاز ندارد.
 سؤال 
سپرده های دراز مدت که درصدی سود به آنها تعلق می گیرد چه حکمی دارند؟  
پاسخ

سپرده گذاری نزد بانکها به قصد بکارگیری آن در یکی از معاملات حلال و همچنین سود حاصل از آن اشکال ندارد.
 سؤال

بانكها به سپرده هاى مردم بين سه تا بيست درصد سود مى دهند، آيا با توجه به سطح تورم، صحيح است اين مبلغ اضافى را به عنوان عوض كاهش قدرت خريد سپرده‏هاى مردم در روز دريافت آن نسبت به روز سپرده‏گذارى محاسبه كرده تا بدينوسيله از عنوان ربا خارج شود؟

اگر آن مبلغ اضافى و سودى كه بانك مى‏دهد از درآمد حاصل از بكارگيرى سپرده به وكالت از سپرده‏گذار در ضمن يكى از عقود شرعى صحيح باشد، ربا نيست بلكه سود معامله شرعى است و اشكال ندارد .

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

مسأله 2420 . پولهايى را كه مردم به عنوان حساب جارى به بانك ها مى سپارند صورت قرض الحسنه به بانك دارد كه هر وقت بخواهند، مى توانند آن را بگيرند و اگر سودى در مقابل آن قرار دهند حرام است و قرض هم باطل است و بانك نمى تواند در آن تصرّف كند .

مسأله 2421 .  سپرده هاى كوتاه مدّت و درازمدّت مردم، نزد بانكها و سودى كه بانك به آن مى دهد، در صورتى حلال است كه طبق موازين شرعى و از طريق قراردادها و عقود اسلامى ( از قبيل مضاربه و شركت و امثال آن ) باشد و دهنده پول يقين داشته باشد يا احتمال قابل ملاحظه دهد كه بانك به عنوان وكالت از طرف مشترى اين قراردادها را به صورت شرعى انجام مى دهد، امّا اگر يقين دارد كه اين امور جنبه ظاهرى و صورى دارد و فقط روى كاغذ است، آن سود حرام است .

مسأله 2422 . آنچه اشخاص از بانكها به عنوان قرض الحسنه يا غير آن مى گيرند و اضافه اى مى پردازند در صورتى حلال است كه معامله به صورت شرعى انجام گيرد و جنبه ربا نداشته باشد .

مسأله 2423 . اگر انسان بداند در بانك پول حلال و حرام هر دو وجود دارد ولى نداند پولى را كه از بانك مى گيرد از پولهاى حرام است يا نه، گرفتن آن اشكالى ندارد، ولى اگر مطمئن باشد از پول حرام است تصرّف در آن جايز نيست و حكم مجهول المالك را دارد كه بايد بنابر احتياط واجب به اجازه حاكم شرع از طرف صاحب اصلى اش در راه خدا صدقه دهد و در اين مسأله فرقى ميان بانكهاى داخلى و خارجى دولتى و غير دولتى نيست .

آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته

بانكها بر دو نوعند: اسلامى و غیر اسلامى.

بانكهاى اسلامى بر سه قسمند: ۱ . بانكهاى شخصى ۲ . بانكهاى دولتى ۳ . بانكهایى كه به شركت دولت و مردم تأسیس مى شود.

و اظهر این است كه معاملات مشروعه با بانكهاى دولتى و بانكهایى كه به شركت دولت و مردم تأسیس مى شود، جایز است، هرچند احوط آن است كه در گرفتن پول از این دو قسم و تصرّف در آن از حاكم شرع اجازه بگیرد.

مسأله ۲۸۴۹ . وام گرفتن از بانكهاى اسلامى و وام دادن به آنها كه در آن شرط سود و فایده شده باشد، ربا و حرام است، ولى مى توان به راه هایى از ابتلاى به ربا پرهیز كرد، مانند این كه وام گیرنده، كالایى را از بانك یا وكیل او به نسبت معینى، مثلا ده یا بیست درصد، گران تر از قیمت بازار بخرد و شرط كند كه بانك مبلغ مورد تقاضاى او را تا مدّت معینى به او قرض دهد و یا این كه كالایى را به بانك یا وكیل او به كمتر از قیمت بازار به نسبت معینى بفروشد و شرط كند كه بانك مبلغ مورد تقاضاى او را تا مدّت معینى قرض دهد.

همچنین در وام دادن به بانك مى توان از این راه استفاده كرد، به این كه مثلا بانك كالایى را به بیشتر از قیمت بازار از شخص بخرد و یا كالایى را به كمتر از قیمت بازار به او بفروشد و شرط كند مبلغى را تا مدّت معینى آن شخص به بانك قرض دهد، این نتیجه به اجاره و صلح و هبه به شرط قرض نیز محقّق مى شود.

مسأله ۲۸۵۰ . در مسأله قبل گذشت، كه حكم قرض دادن به بانك مانند حكم قرض گرفتن از بانك است و چنانچه در قراردادِ وام شرط فایده و سود شده باشد، ربا و حرام است و فرق نمى كند پولى كه به بانك داده مى شود، به نحو سپرده ثابت باشد ـ یعنى صاحب پول بر حسب قرار داد تا مدّت معینى نمى تواند از پول خود استفاده نماید ـ یا به نحو حساب در گردش باشد ـ كه هر موقع بخواهد مى تواند از پول خود استفاده كند ـ ولى چنانچه شرط سود نشود و خود را طلب كار نداند، ـ اگرچه بانك به او سود بدهد ـ گذاشتن پول نزد آن بانك جایز است.

مسأله ۲۸۵۱ . بانكهاى غیر اسلامى، كه سرمایه آن از كفّار ـ چه دولتى باشد و چه شخصى ـ گرفتن پول از آنها، بدون اشكال جایز است و سپردن پول به این بانكها و گرفتن سود از آنها مانعى ندارد و همچنین مى تواند مقدار سود را به عنوان استنقاذ بگیرد.

آیت الله سیستانی دامت برکاته 

بانكها در كشورهاى اسلامى بر سه گونه هستند :
۱ . خصوصى : كه سرمايه‏اش از اموال يك تن يا چند شخص سرمايه گذار تشكيل مى‏شود .
۲ . دولتى : كه سرمايه‏اش از اموال دولتى است .
۳ .  مشترك : كه از سرمايه دولت و بخش خصوصى، تشكيل مى‏شود .
مسأله ۱ . قرض كردن از بانكهاى خصوصى، با شرط پرداخت بيش از مبلغ قرض شده، ربا و حرام است و اگر شخصى به اين شكل قرض كند، اصل قرض صحيح و شرط باطل است و پرداخت و گرفتن مبلغ اضافه به عنوان وفاى به شرط حرام است .
براى رهايى از ربا ، راه‏هايى ذكر شده است مانند :
۱ . قرض گيرنده فرضاً كالايى را از بانك يا وكيل او ده يا بيست درصد گرانتر از قيمت واقعى آن مى‏خرد و يا كالايى را به كمتر از قيمت واقعى آن به بانك مى‏فروشد و ضمن معامله شرط مى‏كند كه بانك مبلغى را كه مورد توافق طرفين است براى مدّت معيّنى به او قرض دهد. در چنين حالتى مى‏گويند كه قرض گرفتن از بانك جايز است و ربا نيست .
ليكن اين مسأله خالى از اشكال نيست و احتياط واجب اجتناب از آن است .
همين مسأله در مورد هبه، اجاره و صلح به شرط قرض دادن جارى است .
و مانند آن است اگر كسى در يك معامله محاباتى ـ فروش به كمتر از قيمت يا خريد به گرانتر از آن ـ شرط كند كه در اداى دين به او مهلت دهد .
۲ . قرض را تبديل به بيع بكنند، مانند آنكه بانك مبلغ معينى، مثلاً هزار تومان را به هزار و دويست تومان به صورت نسيه دو ماهه بفروشد.
اگر چه در حقيقت اين مورد قرض ربوى نيست، ليكن صحت بيع محل اشكال است، البته مانعى ندارد كه بانك مبلغى را مثلاً هزار تومان به صورت نسيه به ارز ديگرى مانند دينار بفروشد و قيمت آن را طبق نرخ ارز مطابق هزار و دويست تومان مثلاً قرار دهد و در وقت پرداخت جايز است به جاى ارز مذكور تومان پرداخت شود كه در اين صورت اداى دين از جنس ديگر خواهد بود و با رضايت طرفين اشكالى ندارد.

آیت الله صافی گلپایگانی دامت برکاته

سؤال  

جايزه‌هايي‌كه بانك به صاحبان حساب قرض‌الحسنه مي‎دهد، چه صورتي دارد؟

پاسخ

اگر در موقع افتتاح حساب، شرط شركت در قرعه كشي نكرده باشند، اشكال ندارد؛ هر چند انگيزه شخص از افتتاح حساب، شركت در قرعه كشي باشد . 

سؤال

 آيا قرضي راكه بانك براي استفاده خاصي به اشخاص مي‎دهد، جايز است شخص در امر ديگري مصرف كند؟

پاسخ

خير، جايز نيست. 

سؤال

پولي مربوط به ديگري درحساب بانكي من بود، جايزه بانكي به من تعلق گرفت. آيا جايزه را بايد تقسيم كنيم؟

پاسخ

جايزه‎اي كه بانك مي‎دهد مربوط به صاحب حساب است، هر چند موجودي دفترچه مربوط به ديگري باشد. 

سؤال

براي سپرده ثابت بانك‎ها سود روز شمار مي‎دهند، آيا اين ربا نيست؟

پاسخ

اگر سپرده گذار، بانك را وكيل كند كه با پول او معامله مشروع انجام دهد و درصدي از سود آن را به سپرده گذار بدهد و بقيه را به عنوان حق وكالت بردارد ـ همان گونه كه در قانون بانكداري بدون ربا آمده است ـ اشكال ندارد؛ اما اگر به شرط گرفتن زياده، قرض به بانك بدهد، ربا و حرام است. 

سؤال

چرا با وجود حرام بودن ربا، بانك‎هاي كشور ما وام ربوي مي‎دهند و اسمش را قرض الحسنه مي‎گذارند؟

پاسخ

گر بانك‎ها مطابق قانون بانكداري بدون ربا عمل كنند، وام آن‎ها ربوي نمي‎شود؛ لكن متأسفانه برخي از مسئولان بانك‎ها بدون توجه به قانون، عمل مي‎كنند و مشتريان نيز آگاهي به مسائل شرعي وام ندارند، در نتيجه وام آن‎ها ربوي و حرام مي‎گردد.

سؤال

 گذاشتن پول در مؤسسات پولي و اعتباري كه سود مي‎دهند، چگونه است؟

پاسخ

اگر پول را بر مبناي يكي از عقود شرعي مثل مضاربه و مشاركت و... در اختيار مؤسسه مي‎گذارند، با رعايت شرايط شرعي معامله، گرفتن سود اشكال ندارد. همچنين است اگر مؤسسه را وكيل كنند كه با سپرده ايشان معاملات مشروع انجام دهد و قسمتي از سود را به عنوان حق الوكاله بردارد و بقيه را به سپرده گذار بدهد، امّا اگر به شرط گرفتن سود به مؤسسه، قرض مي‎دهد، ربا و حرام است .

سؤال

بعضي از صندوق‎هاي قرض الحسنه مي‎گويند: در صورتي وام مي‎دهيم كه مثلا 6 ماه يا يك سال در نزد ما سپرده داشته باشيد، آيا اين شرط صحيح است؟

پاسخ

اگر پول گذاشتن در صندوق، مشروط به قرض دادن پس از شش ماه باشد، حكم ربا دارد.

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
دوشنبه, 06 فروردين 1397 ساعت 13:37

احکام اذن همسر

نوشته شده توسط
احکام اذن همسر

احکام مربوط به اذن همسر در مسائل مختلفی از جمله شرط ادامه تحصیل، برپایی مراسم روضه خوانى و مولودى، حضور در مراسم مذهبى ( مثل نماز جمعه و راهپیمایى )، خروج از منزل، صله رحم، رفتن به اعتکاف، نذر، انتخاب شغل در صورت عدم تأمین مالی زن به وسیله شوهر، محدوده اجازه شوهر، اجازه خروج در صورت عدم پرداخت مهریه، عدم دسترسی به شوهر، شرط ضمن عقد و اذن شوهر در دوران عقد، انتخاب پوشش، گرفتن روزه هاى مستحبى، اذن شوهر در صورت لجاجت و انتقام گیرى شوهر از زن، بیرون رفتن زن در صورت عدم منافات باحق شوهر، اذن شوهر در صورت علم زن به رضایت همسر، تصرّف در اموال شوهر، اهدای، رفتن زن به حج ( واجب و مستحبی )، استفاده از وسائل پیشگیری از بارداری، شرکت در انتخابات و مواردی از این قبیل مطرح می شود که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.

1 . محدوده اجازه شوهر

سؤال

اگر خانمى از شوهرش اجازه گرفت که به محلّى برود، آیا مى تواند از آنجا به محل دیگرى ( مانند خانه پدر و مادر و..) نیز برود؟

پاسخ همه مراجع

به همان اندازه که اجازه داده، باید عمل کند و نسبت به محل دیگر،  باید رضایت شوهر احراز گردد.1
2 . اذن شوهر در صورت علم زن به رضایت همسر 
سؤال

آیا همین اندازه که زن بداند شوهرش براى بیرون رفتن از منزل راضى است، کفایت مى کند یا اینکه باید از او اجازه بگیرد؟ 
پاسخ همه مراجع

اگر مى داند که شوهرش راضى است، کفایت مى کند و اجازه گرفتن لازم نیست.2

3 . عدم دسترسی به شوهر 
سؤال

اگر کسى به شوهرش دسترسى ندارد، براى مسافرت و بیرون رفتن از منزل چه باید بکند؟

پاسخ همه مراجع 

تنها براى کارهاى واجب و ضرورى زندگى، مى تواند بیرون برود؛ مگر اینکه اطمینان داشته باشد شوهرش با رفتن او مخالف نیست.3

4 . شرط ضمن عقد و اذن شوهر در دوران عقد

سؤال

آیا زن مى تواند در عقد شرط کند که شوهر بر او ولایت نداشته باشد و بدون اجازه او از خانه بیرون رود؟

پاسخ همه مراجع

خیر، این شرط نافذ نیست.4  

سؤال  

آیا زن در ضمن عقد مى تواند شرط کند که شوهر پس از عقد، اجازه خروج از منزل را به عهده او بگذارد؟

آیات عظام امام خمینی رحمۀ الله علیه و بهجت رحمۀ الله علیه

خیر، نمى تواند چنین شرطى کند و این شرط باطل است.5

آیت الله سیستانى دامت برکاته

نمى تواند چنین شرطى کند؛ ولى مى تواند شرط کند که شوهر بعد از ازدواج، اجازه بیرون رفتن از منزل را به او بدهد.6

سؤال

آیا در دوران عقد که دختر در خانه پدر و مادر زندگى مى کند براى بیرون رفتن از خانه اجازه شوهر لازم است؟ 
آیات عظام امام خمینی رحمۀ الله علیه، بهجت رحمۀ الله علیه، صافى گلپایگانی دامت برکاته، مکارم شیرازی دامت برکاته و نورى همدانی دامت برکاته

آرى، در این فرض براى خروج از منزل پدر، اجازه شوهر لازم است.7  
آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته

خیر، در این فرض اجازه شوهر، لازم نیست.
آیت اللّه  سیستانى دامت برکاته

اگر در شهرى که زندگى مى کنند، متعارف این است که دختر در این مدت از شوهر اجازه نمى گیرد؛ در این صورت براى بیرون رفتن اجازه او لازم نیست، در غیر این صورت، باید اجازه بگیرد.
آیت اللّه فاضل لنکرانی دامت برکاته

در این فرض بیرون رفتن  او از خانه بدون اجازه شوهر خلاف احتیاط است.8  

تبصره

اگر زن در ضمن عقد، شرط کرده باشد که در این مدت، بدون اجازه او بیرون رود و یا عقد بر توافق قبلى واقع شده باشد؛ در این صورت به فتواى همه مراجع، این شرط نافذ است و دیگر اجازه شوهر لازم نیست.
سؤال

هنگام ازدواج ( در ضمن عقد ) با شوهرم شرط کردم که اجازه ادامه تحصیل در دانشگاه را به من بدهد ؛ آیا اکنون مى  تواند از شرط خود دست بردارد و اجازه ندهد؟ 
پاسخ همه مراجع

خیر ؛ شما مى توانید بدون اجازه شوهرتان، به تحصیل ادامه دهید.9

5 . بیرون رفتن زن در صورت عدم منافات با حق شوهر  
سؤال

در جایى که بیرون رفتن زن با حق شوهر منافات نداشته باشد ( مانند اینکه شوهر سر کار است )، آیا باز اجازه او لازم است؟
پاسخ همه مراجع ( به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته)

آرى، اجازه شوهر در این فرض نیز لازم است.10 

6 . اجازه خروج در صورت عدم پرداخت مهریه

سؤال

چنانچه مرد مهریه زن را به هر علّتى نپردازد، آیا براى خروج از منزل نیاز به اذن شوهر است؟

پاسخ همه مراجع ( به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته و فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه)

آرى، باید از شوهر اجازه بگیرد.11

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

بنابر احتیاط واجب، باید از شوهر اجازه بگیرد.

آیت الله فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه

زوجه غیرمدخوله می تواند تمکین نکند تا مهریه خود رابگیرد.12

دفتر: همه مراجع. سایت احکام تخصصی بانوان

7 . خروج از منزل بدون اذن شوهر 
سؤال

آیا زن مى تواند بدون اجازه شوهر، از منزل خارج شود؟

پاسخ همه مراجع ( به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته ) 

خیر، بیرون رفتن از منزل، بدون اجازه شوهر جایز نیست؛ مگر اینکه براى واجب شرعى باشد و یا ضرورتى ایجاب کند.13

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

بنابر احتیاط واجب بیرون رفتن از منزل، بدون اجازه شوهر جایز نیست؛ مگر اینکه براى واجب شرعى باشد یا ضرورتى ایجاب کند. 14

تبصره

هر چند در کلام برخى از مراجع تقلید، استثناى بالا بیان نشده است؛ ولى بى شک آن را قبول دارند.

8 . اذن شوهر در صورت لجاجت و انتقام گیرى شوهر از زن 
سؤال

اگر شوهر از روى لجاجت و انتقام گیرى از زن، اجازه بیرون رفتن را به او ندهد، آیا اطاعت از او واجب است؟ 

پاسخ همه مراجع

هر چند انتقام گیرى و اذیّت کردن از سوى مرد، برخلاف اخلاق اسلامى است؛ ولى اگر به هر جهت اجازه ندهد، زن باید اطاعت کند.15

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

در صورتی که منافات با حقّ شوهر نداشته باشد احتمالاً بتواند ولی احتیاط در ترک آن است. در صورتی که زن در عقد ازدواج چنین حقی را برای خود قائل شده باشد اشکال ندارد.16

9 . اذن شوهر برای صله رحم

سؤال 

اگر شوهرى، همسرش را از صله رحم به ویژه دیدار والدین منع کند، تکلیف زن چیست؟ آیا مى تواند بدون اجازه او به دیدن آنان برود؟ 
پاسخ همه مراجع ( به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته، آیت الله سیستانی دامت برکاته و آیت الله فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه)

خیر، نمى تواند بدون اجازه شوهر به دیدار آنان برود و صله رحم منحصر به رفت و آمد نیست؛  بلکه با احوال پرسى و پیغام فرستادن از طریق تلفن، نامه و مانند آن نیز محقّق مى شود.17
آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

براى صله رحم به ویژه والدین و یادگیرى واجبات دینى که بدون خروج از منزل امکان پذیر نیست، اجازه شوهر لازم نیست.18

آیت الله سیستانی دامت برکاته

جایز نیست مگر در حدّ احسان واجب باشد.19 

آیت الله فاضل لنکرانی دامت برکاته

شوهر می تواند زن را از رفتن به خانه پدر منع کند اما نمی تواند از احسان به وی منع کند چون احسان اعم از رفتن به خانه پدر است.20

سؤال                    

اگر مرد به همسرش بگوید حق رفت و آمد با مادر و خواهر و... را ندارى؛ آیا زن مى تواند آنان را به منزلش دعوت کند؟

پاسخ همه مراجع

اگر خانه ملک شوهر باشد، زن حق ندارد بدون اجازه او، آنان را به منزل دعوت کند ولى اگر خانه و اثاثیه آن ملک زن باشد، اجازه او لازم نیست. 21

سؤال

آیا شوهر حق دارد زن را مجبور کند به منزل خویشاوندان خاصى برود؟ آیا اطاعت زن در این امور واجب است؟

پاسخ همه مراجع

خیر، اطاعت از شوهر در این گونه امور واجب نیست ولى بهتر است زن رضایت شوهر را به دست آورد.22

تبصره 

اطاعت از شوهر در امورى که به تمکین و استمتاع بر نمى گردد،  واجب نیست. 

10 . اذن شوهر برای رفتن به اعتکاف 
سؤال

آیا زن براى رفتن به اعتکاف، نیاز به اجازه شوهر دارد؟ اگر بدون اجازه برود، آیا اعتکافش صحیح است؟

امام خمینی رحمۀ الله علیه

زن باید با اجازه شوهرش، به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق [زناشویى] او شود بنابر احتیاط واجب، اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است.23

آیات الله فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه و آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته

زن باید با اجازه شوهرش، به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق [زناشویى] او شود اعتکافش باطل است و اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است.24

آیت الله بهجت رحمۀ الله علیه

زن باید با اجازه شوهرش، به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق [زناشویى] او شود اعتکافش باطل است. اما اگر با حق او منافات نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باطل است.25

آیت  اللّه  مکارم شیرازی دامت برکاته

هرگاه اعتکاف زن منافات با حقوق شوهر داشته باشد، باید اجازه شوهر را جلب کند و اگر منافات نداشته باشد احتیاط واجب در رضایت شوهر است. 26

آیت  اللّه  نورى همدانی دامت برکاته

زن باید با اجازه شوهرش به اعتکاف برود و اگر اجازه ندهد چنانچه باعث تضییع حق [زناشویى] او شود اعتکافش باطل است اما اگر با حق او منافات نداشته باشد، اعتکافش صحیح است؛ مگر آنکه روزه او در اعتکاف مستحبى باشد.27

آیت الله سیستانى دامت برکاته

اعتکاف باید با اذن کسی که اذن او شرعاً معتبر است‌ باشد. بنابراین زمانی که توقّفِ زن در مسجد حرام باشد مثل موردی که زن بدون اجازه از منزل خارج شده باشد، اعتکاف باطل است و در صورتی که توقّفِ زن در مسجد، حرام نباشد ولی اعتکاف منافی با حق شوهر باشد، صحّت اعتکافش در صورتی که بدون اذن شوهرش باشد، محلّ اشکال است. 28

آیت الله صافى گلپایگانی دامت برکاته

انجام اصل اعتكاف زن، چنانچه منافي با حقّ زوج نباشد مشروط به اذن زوج نيست ولي خروج او از منزل بدون اذن زوج جايز نيست. پس اگر بدون اذن او خارج شود و به مسجد براي اعتكاف برود، از اين جهت اعتكافش باطل است.29  
11 . حضور در مراسم مذهبى ( مثل نماز جمعه و راهپیمایى )
سؤال

آیا حضور در مراسم مذهبى ( مثل نماز جمعه و راهپیمایى ) نیاز به اجازه شوهر دارد؟ 
پاسخ همه مراجع ( به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته )

آرى، باید با اجازه شوهر باشد.30

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

در صورتی که منافات با حق زوج نداشته باشد احتمالاً بتواند ولی احتیاط در ترک آن است و در صورتی که زن در عقد ازدواج چنین حقّی را برای خود قائل شده باشد اشکال ندارد.31 

12 . اذن شوهر برای شرکت در انتخابات

 سؤال  

با توجه به این که زن جهت شرکت در انتخابات می‌بایست از منزل خارج شود آیا واجب است از شوهر اجازه بگیرد ؟ و اگر شوهر به همسرش اجازه شرکت در انتخابات را ندهد یا رضایت نداشته باشد تکلیف زن چیست؟

پاسخ

شرکت در انتخابات منوط به اذن شوهر نیست.32

13 . شرط ادامه تحصیل

سؤال

مردى با دخترى دانشجو ازدواج مى کند؛ آیا پس از آن، شوهر مى تواند او را از ادامه تحصیل باز دارد؟ 
پاسخ همه مراجع ( به جز آیت الله نورى همدانی دامت برکاته)  

اگر در ضمن عقد، شرط نشده که زن به تحصیل خود ادامه دهد و یا عقد بر طبق این شرط و توافق واقع نشده است، زن نمى تواند بدون اذن شوهر، از منزل خارج شود. در غیر این صورت، مى تواند به تحصیل خود ادامه دهد.33
آیت اللّه  نورى همدانی دامت برکاته

اگر تحصیل دختر باعث تضییع حق شوهر نباشد، مى تواند بدون اذن او، به تحصیل خود ادامه دهد.34

سؤال

اگر مرد به هر علّتى اجازه ادامه تحصیل و مانند آن را به زن ندهد، آیا زن هم مى تواند نسبت به او تمکین نکند؟ 
پاسخ همه مراجع

در فرض یاد شده، زن چنین حقّى ندارد و باید تمکین کند.35

سؤال

دختر و پسرى با یکدیگر ازدواج کرده اند زن مى خواهد براى ادامه تحصیل به دانشگاه برود؛ شوهرش اجازه نمى دهد، وظیفه زن چیست؟

پاسخ همه مراجع  ( به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته )

بدون اجازه شوهر جایز نیست.36

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

باید رضایت شوهر را جلب کند مگر در عقد ازدواج شرط کرده باشد.37
14 . اذن شوهر برای کسب علم  
سؤال

آیا زن می تواند برای کسب علم بدون اجازه شوهر از خانه خارج شود ؟

پاسخ آیت الله سیستانی دامت برکاته

برای کسب علم اجازه شوهر لازم نیست ولی بیرون رفتن از خانه رضایت او لازم است و در منزل هم می شود تحصیل علم کرد.38

15 . نذر زن، بدون اجازه شوهر

سؤال

حکم نذر زن، بدون اجازه شوهر چیست؟

آیات عظام امام خمینی رحمۀ الله علیه و نورى همدانی دامت برکاته

نذر زن بدون اجازه شوهر، باطل است.39

آیت الله خامنه اى دامت برکاته

نذر زن بدون اجازه شوهر، باطل است. در صحت نذر زوجه در صورتی که شوهر او غایب باشد، اذن شوهر شرط نیست ولی اگر حضور داشته باشد، احتیاط واجب آن است که از او اذن بگیرد و اگر بدون اذن شوهر نذر کند، نذر او منعقد نمی شود.40

آیت اللّه بهجت رحمۀ الله علیه

نذر زن بنابر احتیاط واجب، بدون اجازه شوهر باطل است. 41

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او باطل است و اگر مزاحم نباشد، احتیاط مستحب آن است که با اجازه او باشد. 42

آیت اللّه فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه

نذر زن اگر با حق زناشویى شوهر منافات داشته باشد، بدون اجازه او باطل است و اگر منافات نداشته باشد، احتیاط واجب آن است که با اجازه او  باشد ( به ویژه در نذر مال ) 43

آیات عظام صافى گلپایگانی دامت برکاته و وحید خراسانی دامت برکاته

اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او [ در هر حال ] صحیح نیست و بنابر احتیاط واجب در اموال خودش نیز غیر از حج، زکات، صله رحم و احسان به پدر و مادر  با اذن شوهر نذر کند.44

آیت الله سیستانی دامت برکاته

نذر زن بدون اذن قبلی یا اجازه بعدی شوهر در آنچه با حقّ استمتاع او منافات دارد، صحیح نیست، حتی اگر قبل از ازدواج نذر کرده باشد و صحّت نذر زن در اموالش بدون اجازه شوهر محل اشکال است، پس باید رعایت احتیاط شود، مگر در حج و زکات و صدقه و احسان به پدر و مادر و صله ارحام.45

16 . نذر زن از مال خودش بدون اذن همسر

سؤال

آیا زن مى تواند بدون اذن شوهر، از مال خودش نذر کند؟ 
آیات عظام امام خمینی رحمۀ الله علیه و خامنه اى دامت برکاته 

خیر، نذر زن در اموال خودش، بدون اذن شوهر صحیح نیست.46

تبصره 
۱. اگر ابتدا شوهر اذن دهد و پس از نذر، مانع شود، نذر واجب الوفاء است. 
۲. معنای لزوم اذن شوهر آن نیست که زن در اموال خودش اجازه تصرف ندارد. بلکه بدین معناست که نذر او واجب الوفاء نیست. 
آیت  اللّه بهجت رحمۀ الله علیه

نذر زن بدون اذن شوهر [ حتى در اموال خودش]، بنابر احتیاط واجب صحیح نیست. 47

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او صحیح نیست و اگر مزاحم نباشد احتیاط مستحب آن است که با اجازه او باشد.48

آیات عظام سیستانى دامت برکاته، صافى گلپایگانی دامت برکاته و وحید خراسانی دامت برکاته

اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او ( در هر حال ) صحیح نیست و بنابر احتیاط واجب در اموال خودش نیز غیر از حج، زکات، صله رحم و احسان به پدر و مادر  با اذن شوهر نذر کند.49
آیت  اللّه  فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه

اگر نذر زن مزاحم حقوق شوهر باشد، بدون اذن او [ در هر حال] صحیح نیست و اگر مزاحم نباشد، احتیاط واجب آن است که با اذن او باشد ؛ به خصوص در نذر اموال ( هر چند متعلّق به خودش باشد ) 50

آیت اللّه نورى همدانی دامت برکاته

آرى، نذر زن از مال خودش، بدون اذن شوهر صحیح است.51

17 . برپایی مراسم روضه خوانى و مولودى و مانند آن بدون اذن همسر

سؤال

آیا زن مى تواند از پولى که شوهرش به او مى دهد، بدون اجازه او مراسم روضه خوانى و مولودى و مانند آن برپا کند؟

پاسخ همه مراجع 

خیر، باید اجازه شوهر باشد؛ مگر آنکه شوهر پول را به همسرش تملیک کرده و منزل و اثاثیه آن ( فرش و مانند آن ) نیز ملک زن باشد؛ در این فرض اجازه شوهر لازم نیست.52

18 . اذن شوهر برای گرفتن روزه هاى مستحبى

سؤال

آیا براى گرفتن روزه هاى مستحبى، اجازه شوهر لازم است؟ 
پاسخ همه مراجع ( به جز بهجت رحمۀ الله علیه، صافى گلپایگانی دامت برکاته و مکارم شیرازی دامت برکاته)

اگر با حق زناشویى شوهر منافات داشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجازه بگیرد امّا اگر شوهر او را از روزه گرفتن باز دارد، باید اطاعت کند؛ هر چند با حق زناشویى او منافات نداشته باشد.53
آیات عظام بهجت رحمۀ الله علیه و مکارم شیرازی دامت برکاته

بنابر احتیاط واجب، باید از شوهر اجازه بگیرد ؛ هر چند با حق زناشویى شوهر منافات نداشته باشد.54
آیت اللّه صافى گلپایگانی دامت برکاته

اگر با حق شوهر منافات داشته باشد، باید از شوهر اجازه بگیرد و اگر منافات نداشته باشد، بنابر احتیاط واجب باید اجازه بگیرد. اگر شوهر او را از روزه گرفتن بازدارد، باید اطاعت کند ؛ هرچند با حق زناشویى او هم منافات نداشته باشد.55

19 . اهدای خون بدون اذن همسر

سؤال

آیا اهداى خون نیاز به اجازه شوهر دارد؟

پاسخ همه مراجع

در اهداى خون اجازه شوهر لازم نیست؛ ولى براى بیرون رفتن از منزل اجازه او شرط است.56

20 . اذن شوهر برای رفتن به حج ( واجب و مستحبی )

سؤال

آیا در صورتى كه زن مستطيع باشد، اذن شوهر در حجّ  او هست؟

پاسخ

در صورتى كه زن مستطيع باشد، اذن شوهر در حجّ او شرط نيست و براى شوهر جايز نيست كه زن خود را از حجّ واجب منع نمايد و در صورتى كه وقت وسعت دارد، جايز است او را از رفتن در اوّل وقت منع نمايد و زنى كه به طلاق رجعى طلاق داده شده و عدّه او تمام نشده، مانند زن شوهردار است.

سؤال

آیا در حجّ مستحبى زن، اذن شوهر شرط می باشد؟

پاسخ

در حجّ مستحبى زن، اذن شوهر شرط است، همچنين است حكم زنى كه در عدّه طلاق رجعى باشد، ولى اگر در عدّه طلاق باين باشد اذن معتبر نيست.

سؤال

آیا زن مى تواند قبل از میقات به نذر محرم شود؟

در صورتى که نذر منافى با حق شوهر باشد باید با اذن شوهر باشد ولى اگر صحت حج متوقف بر نذر احرام قبل المیقات است، اذن معتبر نیست.

سؤال

زن بدون اذن شوهرش نذر مى کند و با نذر محرم مى شود، آیا احرامش درست است، چنانچه با همان احرام اعمالش را به جا آورده باشد چگونه است ؟

پاسخ

در صورتى که منافى با حق شوهر باشد اذن شوهر لازم است و ا گر صحّت حج متوقف بر نذر قبل الاحرام باشد اذن ساقط است و در صورت اعتبار نسبت به احرام عمره، احتیاط واجب در اعاده است.57

آیت الله خامنه ای دامت برکاته

در صحت نذر زوجه براي احرام پيش از ميقات در صورتي كه شوهر او غايب باشد، اذن شوهر شرط نيست؛ ولي اگر حضور داشته  باشد، احتياط واجب آن است كه از او اذن بگيرد و اگر بدون اذن شوهر نذر كند، نذر او منعقد نمي‌شود.58

21 . اجازه دادن کارمندی زن 
سؤال

مردى با زن کارمند ازدواج مى کند، آیا پس از ازدواج مى تواند او را از ادامه کار باز دارد؟

همه مراجع (به جز سیستانى دامت برکاته، فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه و نورى همدانی دامت برکاته )

اگر در ضمن عقد شرط نشده که زن به کار خود مشغول باشد و یا عقد بر طبق این شرط و توافق واقع نشده است؛ زن نمى تواند بدون اذن شوهر از منزل خارج شود. در غیر این صورت مى تواند به کار خود ادامه دهد.59

آیات عظام سیستانى دامت برکاته و فاضل لنکرانی رحمۀ الله علیه

اگر شوهر پیش از ازدواج مى دانسته که همسرش کارمند دولت و یا مؤسسه اى است و با این حال اقدام به ازدواج کرده، حق ممانعت از ادامه کار او را ندارد.60

آیت اللّه نورى همدانی دامت برکاته

اگر کار او باعث تضییع حقّ شوهر نباشد، مى تواند به کار خود ادامه دهد و اجازه او لازم نیست.

22 . کارکردن زن و انتخاب شغل برای زن در صورت عدم تأمین مالی شوهر 
سؤال 

در جایى که شوهر نتواند مخارج زن و بچه را تأمین کند آیا زن مى تواند بدون اجازه او شغلى را انتخاب کرده و از منزل بیرون رود؟

پاسخ همه مراجع

در فرض یاد شده، براى بیرون رفتن از منزل به مقدارى که تأمین معاش و نیازهاى زندگى بر آن توقّف دارد اجازه شوهر لازم نیست.61

سؤال

خواهشمند است توضیح دهید که آیا اجازه شوهر برای کار کردن زن لازم است یا خیر ؟

پاسخ آیت الله سیستانی دامت برکاته

اگر قبل از ازدواج قرار داد کارمندی بسته باشد یا با شوهر شرط کرده باشد که کار کردن مجاز باشد شوهر نمی تواند مانع شود ولی در غیر اینصورت برای بیرون رفتن از خانه نیاز به اجازه شوهر دارد واما اگر کار در خانه انجام دهد وبا حقوق شوهر منافات نداشته باشد شوهر نمی تواند مانع شود.62

23 . اذن شوهر درانتخاب پوشش

سؤال

آیا زن در انتخاب پوشش، باید مطیع همسر خود باشد؟ 
پاسخ همه مراجع به جز آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

خیر، اطاعت زن از شوهر، تنها در حقوق زناشویى و بیرون رفتن از منزل است و در امور دیگر، اطاعت از او واجب نیست.63

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

خیر، اطاعت زن از شوهر، تنها در حقوق زناشویى و بیرون رفتن از منزل است و در امور دیگر، اطاعت از او واجب نیست هرچند بهتر است که زن و مرد در تمام مسائل باهم تفاهم داشته باشند.64

سؤال

اگر شوهر پوشیدن لباس و یا آرایش خاصى را از همسرش درخواست کند، آیا اطاعت او بر زن واجب است؟ 
پاسخ همه مراجع

اگر این درخواست در راستاى استمتاعات باشد و یا ترک آن باعث نفرت شوهر گردد، بر زن واجب است اطاعت کند. در غیر این صورت، واجب نیست.65

24 . تصرّف در اموال شوهر بدون اذن او

سؤال

آیا زن مى تواند در اموال شوهر، بدون اجازه او تصرّف کند؟

پاسخ همه مراجع

خیر، باید اجازه بگیرد.66

25 . استفاده از وسائل پیشگیری از بارداری بدون اذن شوهر

سؤال

آیا جایز است زن بدون اجازه شوهرش از وسائل پیشگیری از بارداری استفاده نماید؟

پاسخ

محل اشکال است.67

سؤال

آیا برای زنی که سالم است، جلوگیری از بارداری به‌طور موقّت از طریق بکارگیری وسایل و موادی که از انعقاد نطفه جلوگیری می‏کنند، جایز است؟

پاسخ

اگر با موافقت شوهر باشد اشکال ندارد.68

سؤال

آیا جلوگیری دائمی از بارداری برای زنانی که زمینه مساعدی برای به دنیا آوردن فرزندانی معیوب یا مبتلا به بیماریهای ارثی جسمی و روانی دارند، جایز است؟

پاسخ

 اگر با يک غرض عقلايی صورت بگيرد و ضرر قابل توجهی هم نداشته باشد و با اجازه شوهر باشد، اشکال ندارد.69

26 . جلوگیری بدون رضایت همسر

سؤال

آیا زن مى تواند هنگام آمیزش به طور طبیعى عزل کند؟

پاسخ همه مراجع

اگر شوهر راضى باشد، اشکال ندارد و در غیر این صورت عزل زن حرام است.

تبصره

عزل زن به این است که هنگام آمیزش خود را کنار بکشد؛ به طورى که آب شوهر در رحم او ریخته نشود.70

پی نوشت ها

1 . امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، قم : اسلامی ، 1381ش ، حقوق زوجیّت، سؤال 19 و آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1633 ، ص464 و سایت احکام تخصّصی بانوان.

2 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، قم : امیرالعلم ،1380 ش ، سؤال 1635 ، ص464 و آیت الله بهجت ، توضیح المسائل ، متفرقه ، مسئله 18 و آیت الله مکارم شیرازی ، توضیح المسائل ، مسئله 2062 ، آیت الله نورى همدانی ، استفتائات ، ج 2 ، قم : مهدی موعود ،1380 ش ، سؤال 687 .

3 . سایت احکام تخصصی بانوان

4 . امام خمینی ، تحریرالوسیلة ، ج 2 ، النجف الاشرف : دارالکتب العلمیه ، 1390 ، فى الشّروط المذکوره فى عقد النکاح ، مسئله 2 .

5 . همان ، ص302

6 . آیت الله سیستانی ، استفتائات ، س 1467.

7 . آیت الله صافى گلپایگانی ، جامع الاحکام ، ج 2 ، سؤال 1264 ، ص41 و امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیّت، سؤال 22 و 4 . 

8 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1676 ، ص473 .

9 . همان ، ج 2 ، سؤال 1333 ، ص479 و آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 966 ، ص335 و امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 19.

10 . توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2412 و آیت الله سیستانى ، منهاج الصّالحین ، ج 2 ، مسئله 337 و 338  و آیت الله وحید خراسانی ، منهاج الصّالحین ، ج3 ، مسئله 1407 و آیت الله نورى همدانی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 675 . 

11 . آیت الله نورى همدانی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 635 .

12 . آیت الله فاضل ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1663 ، ص470 .

13 .  همان ، سؤال 1625 ، ص460 و آیت الله صافى گلپایگانی ، توضیح المسائل ، مسئله 2421 و امام خمینی ، استفتائات ، ج3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 16 ، ص151 و آیت الله بهجت ، توضیح المسائل ، متفرقه ، مسئله 18 و آیت الله وحید ، توضیح المسائل ، چ36 ، قم : مدرسة باقرالعلوم ، 1395 ش، مسئله 2476 ، ص468 و آیت الله نورى همدانی ، توضیح المسائل ، چ16 ، مسئله 2408 ، ص 478 و آیت الله سیستانی ، توضیح المسائل ، چ32 ، ۱۳۹۳ ش ، مسأله ۲۴۳۰ ، احکام  عقد دائم ،  http://www.sistani.org/

14 . آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات جدید ، ج 2 ، سؤال 963 ، ص334 .

15 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1626 و امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 10 .

16 . آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، احکام عقد دائم ، سؤال 964 .

17 . امام خمینی ، تحریرالوسیله ، ج 2 ، قم : اسلامی ، 1384 ش ، ج 2 ، فصل فى القسم و النّشوز و امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، سؤالات متفرقه، سؤال 90  و آیت الله صافى گلپایگانی ، هدایة العباد ، ج 2 ، قم :دار القرآن الکریم ، فصل فى القسم و النّشوز و صراط النجاة ، ج 5 ، سؤال 652 ، سید مجتبی حسینی ، رساله دانشجویی (مطابق با نظر 10تن از مراجع عظام) ، قم: معارف ، 1388 ش ، ص277 .

18 . سید مجتبی حسینی ، رساله دانشجویی (مطابق با نظر 10تن از مراجع عظام) ، ص277 .

19 . http://www.sistani.org

20 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1632 ، ص464 .

21 . همان ، ج 1 ، ص472 .

22 . آیت الله خامنه اى ، استفتاء ، سؤال 339 و امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 8  و آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 969 ، ص336 و آیت الله وحید خراسانی، منهاج الصالحین ، ج 3 ، قم : مدرسه باقرالعلوم ، 1386 ش. مسئله 1407 و آیت الله سیستانى ، منهاج الصّالحین ، ج 3 ، مسئله 339 و 340 و آیت الله صافى گلپایگانی ، هدایه العباد ، ج 2 ، النشوز ؛ سایت تخصصی احکام بانوان

23 . امام خمینی ، تحریر الوسیلة ، ج 1 ، مشروط الاعتکاف ، السادس و استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 16 .

24 . آیت الله وحید خراسانی ، منهاج الصّالحین ، ج 2 ، مسئله 1072 ، رساله ، مسئله 1759 ، ص306 و   http://wahidkhorasani.com  و محمد کاظم بن عبدالعظیم ، تعلیقات على العروه آیت الله فاضل لنکرانی ، ج 2 ، قم :  ائمة اطهار ، شرائط الاعتکاف ، السابع .

25 . ابوالحسن الموسوی الاصفهانی؛ محمدتقی بهجت ، وسیله النجاه ، ج1 ، قم : شفق ،1381 ش ، مسئله1193 .

26 . http: makarem.ir

27 . http://www.noorihamedani.com

28 . آیت الله سیستانی ، توضیح المسائل با تجدید نظر و اضافات و اصلاحات ، مسأله ۱۷۳۰ ، http://www.sistani.org

29 . http://saafi.com  

30 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1634 ، ص464 و امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیت، سؤال 26 و 29 ، ص156 و آیت الله بهجت ، توضیح المسائل ، متفرّقه ، مسئله 18 .

31 . آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، مسئله 964 ، ص335 .

32 . http://farsi.khamenei.ir

33 . امام خمینی ، استفتائات ، ج3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 14 ، 19 و 25 و آیت الله صافى گلپایگانی ، جامع الاحکام ، ج 2 ، قم : آثار آیت الله صافی گلپایگانی ، 1392 ش ، سؤال 1265 ، ص41 و آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، قم : علی بن ابی طالب ، 1381 ، سؤال 966 و 901 و 902 ، ص 365 و 315 ، آیت الله بهجت ، توضیح المسائل ، چ33 ،  قم : شفق ، 1381ش ، متفرقه ، مسئله 18 ، ص3 و آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1625 ،ص460 و سایت احکام تخصصی بانوان .

34 . آیت الله نوری همدانی ، استفتائات، ج 2 ، سؤال 675.

35 . امام خمینی، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیت ، س 14 و 19 و 25 ، آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 966 و 901 و 902 ، آیت الله بهجت ، توضیح  المسائل ، متفرقه ، مسئله18 ، آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، چ 11 ، سؤال 1627 و 1625 ، سایت تخصصی احکام بانوان ، آیت الله نورى ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 675.

36 . همان ، سؤال 19 ؛ آیت الله فاضل لنکرانی ، توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2412 و جامع المسائل ، ج 2 ، سؤال 1333، ص479 و آیت الله صافى گلپایگانی ، توضیح المسائل مراجع ، تهیه وتنظیم : سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی ، قم : اسلامی ، 1378ش ، مسئله 2412 و آیت الله وحید خراسانی ، توضیح المسائل ، مسئله 2476 .

37 . آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 964 و 966 و ص335 .

38 . http://www.sistani.org/

39 . توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2644 ، ص543 و نورى، توضیح المسائل ، مسئله 264 ،  http://www.noorihamedani.com

40 . http://farsi.khamenei.ir/ مناسک حج ، مسئله۸۱ .

41 . توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2644. 

42 . آیت الله مکارم شیرازی ، توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2644 .

43 . همان .

44 . آیت الله صافى گلپایگانی ، توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2644 آیت الله وحید خراسانی، توضیح المسائل ، مسئله 2708 ، ص518 .

45 . توضیح المسائل ، احکام نذر و عهد ، مسأله 2661 / http://www.sistani.org

46 . امام خمینی ، استفتائات ، ج 2 ، احکام نذر ، سؤال 10 ، ص461 و آیت الله خامنه اى ، استفتائات ، سؤال 1093.  http://farsi.khamenei.ir

47 . آیت الله بهجت ، توضیح المسائل مراجع ، مسئله 2644. 

48 . آیت الله مکارم شیرازی ، همان .

49 . آیت الله صافى گلپایگانی و آیت الله سیستانى ، همان و آیت الله وحید خراسانی ، همان ، مسئله 2708.   

50 . آیت الله فاضل لنکرانی ، همان ، مسئله 2644 ، ص543 .

51 . استفتائات ، ج 1 ، سؤال 759. 

52 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 2181 ، ص625 و سایت تخصّصی احکام بانوان .

53 . امام خمینی ، آیت الله سیستانى و آیت الله نورى ، تعلیقات على العروة ، اقسام الصّوم ، السابع و آیت الله وحید خراسانی ، منهاج الصالحین ، ج 2 ، مسئله 1067 .

54 . آیت الله مکارم شیرازی ، تعلیقات على العروة ، اقسام الصّوم ، السابع و آیت الله بهجت ، وسیله النجاة ، ج 1 ، مسئله 1186 .

55 . آیت الله صافى گلپایگانی ، هدایة العباد ، ج 1 ، مسئله 1399 و رساله دانشجویی ، ص278 .

56 . سایت وبلاگ تخصصی احکام بانوان http://blogs.salam.ir/

57 . http://wahidkhorasani.com

58 . آیت الله خامنه ای ، مسئله 105 ، اعمال عمره ، مناسک حج ،  http://farsi.khamenei.ir

59 . آیت الله خامنه اى ، استفتائات ، سؤال 343 ؛ امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ،  حقوق زوجیت، سؤال 19 و 25 و احکام ازدواج ، سؤال 54  و آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 966 ، 901 ، 902 و آیت الله صافى گلپایگانی ، جامع الاحکام ، ج 2 ، سؤال1253 و 1334 و آیت الله بهجت ، توضیح المسائل ، متفرقه ، مسئله 18 .

60 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1629 و http://www.sistani.orgحقوق همسر .

61 . توضیح المسائل مراجع  ، مسئله 2416 ، آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1625 ، ص 461 و آیت الله وحید خراسانی ، توضیح المسائل ، مسئله2480 ، احکام عقد دائم ، ص468 و آیت الله نورى همدانی ، توضیح المسائل ، مسئله 2412 ، احکام عقد دائم،ص479 .

62 . http://www.sistani.org پرسش و پاسخ ، حق همسر

63 . امام خمینی ، استفتائات ، ج 3 ، حقوق زوجیّت ، سؤال 8 و آیت الله وحید خراسانی ، منهاج الصّالحین ، ج 3 ، مسئله 1407 و آیت الله سیستانى ، منهاج الصّالحین ، ج 3 ، مسئله 339 و 340 و آیت الله صافى گلپایگانی ، هدایة العباد ، ج 2 ، النشوز و آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1672 .

64 . آیت الله مکارم شیرازی ، استفتائات ، ج 2 ، سؤال 969 ، ص337 .

65 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال 1672 ، ص472 و آیت الله وحید خراسانی ، منهاج الصّالحین ، ج 3 ، مسئله 1365 و امام خمینی ، تحریر الوسیله ، ج 2 ، النشوز و آیت الله صافى گلپایگانی ، هدایة العباد ، ج 2 ، النشوز و  آیت الله سیستانى ، منهاج الصّالحین ، ج 3 ، مسئله 350 .

66 . آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج 1 ، سؤال1691 .

67 اجوبه الاستفتائات ، سؤال 1259 و http://farsi.khamenei.ir

68 . همان ، سؤال 1255  ، همان .  

69 . همان .

70 . امام خمینی ، آیت الله فاضل لنکرانی ، آیت الله نورى همدانی و آیت الله مکارم شیرازی ، تعلیقات على العروه ، ج 2 ، کتاب النکاح ، الفصل الاول ، مسئله 6  و آیت الله بهجت ، توضیح المسائل ، متفرقه ، مسئله 11 و آیت الله سیستانى ، منهاج  الصالحین ، ج 3 ، مسئله10 و آیت الله صافى گلپایگانی ، هدایه العباد ، ج 2 ، کتاب النکاح ، مسئله10 و آیت الله خامنه اى ، استفتائات ، سؤال 1353 .

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
دوشنبه, 06 فروردين 1397 ساعت 13:13

  احکام رضاع و شیردادن 

نوشته شده توسط
  احکام رضاع و شیردادن 

تعریف رضاع

( رضاع ) با فتح یا کسر« ر» به معنای شیر دادن و مکیدن شیر از پستان و شیر دادن زن باردار به کودک و بچه شیر خوار را به دایه دادن آمده است.1 

تعریف رضاعی 

به معنای همشیر است و در گفتار، بیشتر برادر و خواهر (یا پدر و مادر) همشیر یا شیری به کار می‌رود. همچنین رضاعی به معنی همشیر، پسر و دخترى که از یک زن شیر خورده باشند.2

شروط شیر دادن موجب محرمیّت

از آنجا که نظر امام خمینی رحمۀ الله علیه با نظر رهبری دامت برکاته در این مبحث یکی است دیگر نظر ایشان به طور مجزّا بیان نگردیده است. 3

همچنین مسائلی که در متن می آید نظر امام خمینی رحمۀ الله علیه می باشد و مواردی که در آن نظر مراجع با نظر امام تفاوت دارد در پاورقی بیان می شود.

شیر دادنی که علّت محرم شدن است هشت شرط دارد: 4

شرط اوّل 5

بچه شیر زن زنده را بخورد پس اگر6 از پستان زنی که مرده است شیر بخورد فایده ندارد.

شرط دوّم 7  

شیر آن زن 8  از حرام نباشد، پس اگر9 شیر بچّه‌ای را که از زنا 10 به دنیا آمده به بچّه دیگر بدهند به واسطه آن شیر، بچّه به کسی محرم نمی‌شود.

شرط سوّم

بچه شیر را از پستان بمکد، پس اگر شیر را در گلوی او بریزند نتیجه ندارد. 11 

شرط چهارم

شیر، خالص و با چیز دیگر مخلوط نباشد. 12 

شرط پنجم13

شیر از یک شوهر باشد.14  پس اگر زن شیردهی را طلاق دهند، بعد شوهر دیگری کند و از او آبستن شود و تا موقع زاییدن، شیری که از شوهر اوّل 

داشته باقی باشد مثلًا هشت دفعه پیش از زاییدن از شیرشوهر اوّل و هفت دفعه بعد از زاییدن از شیر شوهر دوّم به بچّه‌ای بدهد آن بچّه به کسی محرم نمی‌شود.15

شرط ششم16 

بچّه ( بواسطه مرض) 17، شیر را قی نکند و اگر قی کند بنا بر احتیاط (واجب ) 18 کسانی که به واسطه شیر خوردن به آن بچّه محرم می‌شوند، باید با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.19

شرط هفتم20

پانزده مرتبه یا یک شبانه روز به طوری که در مسأله بعد گفته می‌شود شیر سیر بخورد یا مقداری شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روییده است، بلکه اگر ده مرتبه هم به او شیر دهند، احتیاط مستحب ّ آن است  کسانی که به واسطه شیر خوردن او به او محرم می‌شوند، با او ازدواج نکنند21 و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.22

شرط هشتم23 

دو سال بچّه تمام نشده باشد و اگر بعد از تمام شدن دو سال، او را شیر دهند به کسی محرم نمی‌شود، بلکه اگر مثلًا پیش از تمام شدن دو سال24 چهارده مرتبه و بعد از آن،25یک مرتبه26شیر بخورد، به کسی محرم نمی‌شود، ولی چنانچه از موقع زاییدن زن شیرده بیشتر از دو سال گذشته باشد و شیر او باقی باشد و بچّه‌ای را شیر دهد27 آن بچّه به کسانی که گفته شد، محرم می ‌شود.28 

شرایط شیرخوردن بچه

1 . خوردن غذا در بین شیر یا خوردن شیر دیگری

امام خمینی رحمۀ الله علیه 29

باید بچّه در بین یك شبانه روز، غذا یا شیر زن دیگری را نخورد، ولی اگر كمی غذا بخورد كه نگویند در بین، غذا خورده، اشكال ندارد و نیز باید پانزده مرتبه، از شیر یك زن بخورد و در بین پانزده مرتبه، شیر زن دیگری را نخورد و هر دفعه بدون فاصله شیر بخورد ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه كند یا كمی صبر كند که همچنان یك دفعه حساب شود، اشكال ندارد.

آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته 30

باید بچه در بین یك شبانه روز، غذا یا شیر کس دیگر را نخورد ولی اگر كمی غذا بخورد به قدری که عرفاً صدق نکند كه در بین، غذا خورده، اشكال ندارد.

همچنین باید پانزده مرتبه را از شیر یك زن بخورد و در بین پانزده مرتبه، شیر شخص دیگر را نخورد و هر دفعه شیر کامل بدون فاصله بخورد ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه كند یا كمی صبر كند که از زمان اولی که پستان در دهان می گیرد تا وقتی که سیر می شود از نظر عرف حقیقتا یک دفعه حساب شود اشكال ندارد.

آیت الله سیستانی دامت برکاته 31

از مسأله قبل روشن شد، مقدار شیری که موجب محرم شدن است سه معیار دارد: 
۱ . اینکه به حدّی باشد که عرفاً موجب روئیدن گوشت و محکم شدن استخوان باشد و شرط آن این است که مستند به شیر باشد و غذایی با آن نباشد، ولی غذای کم که مؤثر نیست ضرر ندارد و اگر از دو زن شیر بخورد، اگر طوری باشد که مقداری از روئیدن گوشت و محکم شدن استخوان مستند به این و مقداری مستند به آن باشد، هر دو مادر رضاعی خواهند بود و اگر به هر دو با هم مستند باشد موجب حرمت نخواهد شد. 
۲  . محاسبه زمانی و شرط آن این است که بچه در بین یک شبانه‌روز غذا یا شیر کس دیگر را نخورد ولی اگر آب یا دارو یا غذا بخورد که نگویند در بین غذا خورده اشکال ندارد و باید در طول شبانه‌روز مرتب در موقع احتیاج یا تمایل شیر خورده باشد و از او دریغ نشده باشد، بلکه بنا بر احتیاط واجب باید اوّل شبانه‌روز را وقتی حساب کنند که بچه گرسنه باشد و آخر آن وقتی که سیر باشد. 
۳ . محاسبه عددی و شرط آن این است که پانزده مرتبه را از شیر یک زن بخورد و در بین پانزده مرتبه شیر کس دیگر را نخورد، ولی خوردن غذا در میان آنها ضرر ندارد و فاصله زمانی میان پانزده بار نیز ضرری ندارد و باید در هر دفعه شیر کامل بخورد به این معنی که گرسنه باشد و تا سیر شدن کامل بدون فاصله شیر بخورد ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه کند یا کمی صبر کند که از ابتدای پستان در دهان گرفتن تا زمان سیر شدن یک دفعه حساب شود، اشکال ندارد. 

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

مسأله همان طور که در مسأله سابق گفته شد اگر کودکی یک شبانه روز شیر زنی را بخورد باعث محرمیّت می‌شود ولی باید در بین یک شبانه روز غذا یا شیر زن دیگری را نخورد، مگر این که غذا به قدری کم باشد که به حساب نیاید، همچنین در بین پانزده مرتبه شیر خوردن باید شیر زن دیگری را نخورد و در هر مرتبه باید به قدری بخورد که سیر شود و بنا بر احتیاط دو دفعه به طور ناقص، نه دو دفعه حساب می‌شود و نه یک دفعه.

2 . اگر زن از شیر دو شوهر دو نفر را شیر بدهد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 32

اگر زن از شیر شوهر خود بچه‌ای را شیر دهد، بعد شوهر دیگر کند و از شیر آن شوهر هم بچه دیگر را شیر دهد آن دو بچه بهیکدیگر محرم نمی‌شوند 33 اگر چه بهتر است با هم ازدواج نکنند34 و نگاه محرمانه به یکدیگر ننمایند. 35

3 . از شیر یک شوهر چندین بچه را شیر دهد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 36

اگر زن از شیر یک شوهر چندین بچه را شیر دهد، همه آنان به یکدیگر و به شوهر و به زنی که آنان را شیر داده محرم می‌شوند.37  

4 . شیر دادن چند زن از یک شوهر

امام خمینی رحمۀ الله علیه 38

اگر کسی چند زن داشته باشد و هرکدام آنان با شرایطی که گفتیم، بچه‌ای را 39 شیر دهد، همه آن بچه‌ها به یکدیگر و به آن مرد و به همه آن زنها محرم می‌شوند.40

5 .  شیر دادن توسط دو زن شیرده

امام خمینی رحمۀ الله علیه 41

اگر کسی دو زن شیرده داشته باشد و یکی از آنان بچه‌ای را مثلًا هشت مرتبه و دیگری هفت مرتبه شیر بدهد آن بچه به کسی محرم نمی‌شود.42

6 . عدم محرمیّت خواهر و برادرِ دختر و پسر شیرخوار

امام خمینی رحمۀ الله علیه 43

اگر زنی از شیر یک شوهر پسر و دختری را شیر کامل بدهد44 خواهر و برادر آن دختر به خواهر و برادر آن پسر محرم نمی‌شوند45

7 . عدم صحّت ازدواج با خواهرزاده یا برادرزاده زن بدون اذن زن

امام خمینی رحمۀ الله علیه 46  

انسان نمی‌تواند بدون اذن زن خود با زن هایی که به واسطه شیر خوردن، خواهرزاده یا برادرزاده زن او شده‌اند ازدواج کند 47 و نیز اگر با پسری 48 لواط کند، نمی‌تواند با دختر و خواهر و مادر و مادر بزرگ آن پسر که رضاعی هستند یعنی بواسطه شیر خوردن، دختر و خواهر و مادر او شده‌اند ازدواج نماید. 49

آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته 50 

انسان نمی‌تواند بدون اذن زن خود، با زنهایی که بواسطه شیر خوردن، خواهرزاده یا برادرزاده زن او شده‌اند ازدواج کند و نیز اگرمردی با پسری لواط کند، نمی‌تواند با دختر و خواهر و مادر و بنابر احتیاط واجب مادر بزرگ و دختر دختر رضاعی آن پسر را برای خود عقد نماید. همچنین است بنابر احتیاط واجب در صورتی که لواط کننده بالغ نباشد یا لواط دهنده بالغ باشد و در موارد احتیاط اگر عقدی بعد از لواط واقع شده است احتیاط واجب آن است که طلاق داده شود.

8 . ازدواج با زنی که برادر انسان را شیر داده

امام خمینی رحمۀ الله علیه 51

زنی که برادر انسان را شیر داده به انسان محرم نمی‌شود 52 اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که با او ازدواج نکند.53

9 . ازدواج با دو خواهر رضاعی

امام خمینی رحمۀ الله علیه 54

انسان نمی‌تواند با دو خواهر، اگر چه رضاعی باشند یعنی به واسطه شیر خوردن، خواهر یکدیگر شده باشند ازدواج کند و چنانچه دو زن را عقد کند و بعد بفهمد خواهر بوده‌اند، در صورتی که عقد آنان در یک وقت بوده 55 هر دو باطل است 56 و اگر در یک وقت نبوده، عقد اولی صحیح و عقد دوّمی باطل می‌باشد.

10 . مواردی که شوهر حرام می شود

امام خمینی رحمۀ الله علیه 57

اگر زن از شیر شوهر خود کسانی را که بعداً گفته می‌شود شیر دهد، شوهرش بر او حرام نمی‌شود، اگر چه بهتر آن است که  احتیاط کنند.58

اوّل: برادر و خواهر خود را.

دوم: عمو و عمه و دایی و خاله خود را. 59

سوم: اولاد عمو و اولاد دایی خود را.

چهارم: برادرزاده خود را.

پنجم: برادر شوهر یا خواهر شوهر خود را.

ششم: خواهرزاده خود یا خواهرزاده شوهرش را.

هفتم: عمو و عمه و دایی و خاله شوهرش را.

هشتم: نوه زن دیگر شوهر خود را. 60

11 . شیردادن دختر عمه یا دختر خاله

امام خمینی رحمۀ الله علیه 61

اگر کسی دختر عمه یا دختر خاله انسان را شیر دهد به انسان محرم نمی‌شود 62 ولی احتیاط مستحب ّ آن است که از ازدواج با او خودداری نماید.63

12 . مردی که دو زن دارد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 64

مردی که دو زن دارد، اگر یکی از آن دو زن، فرزند عموی زن دیگر را شیر دهد، زنی که فرزند عموی او شیر خورده، به شوهر خود حرام نمی‌شود.65

احکام رضاع

اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد، شیر دهد، آن بچّه به این عدّه محرم می‌شود: 66

اوّل : خود زن و آن را مادر رضاعی می گویند.

دوم : شوهر زن که شیر مال اوست و او را پدر رضاعی می گویند.

سوم : پدر و مادر آن زن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعی او باشند.

چهارم : بچّه‌هایی که از آن زن به دنیا آمده‌اند یا به دنیا می‌آیند.

پنجم : بچّه‌های اولاد آن زن هر چه پایین روند، چه از اولاد او به دنیا آمده یا اولاد او آن بچّه‌ها را شیر داده باشند.67 

ششم : خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعی باشند68 یعنی بواسطه شیر خوردن، با آن زن خواهر و برادر شده باشند.

هفتم : عمو و عمه آن زن اگر چه رضاعی باشند.

هشتم : دایی و خاله آن زن اگر چه رضاعی باشند.

نهم : اولاد شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه پایین روند اگر چه اولاد رضاعی او باشند.

دهم : پدر و مادر شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه بالا روند.69 

یازدهم : خواهر و برادر شوهری که شیر مال اوست اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند.70 

دوازدهم : عمو و عمه و دایی و خاله شوهری که شیر مال اوست.71 هر چه بالا روند، اگر چه رضاعی باشند.  

همچنین عدّه دیگری که در مسائل بعد گفته می‌شود، به واسطه شیر دادن محرم می‌شوند.

1 . ازدواج پدر شیرخوار با مادری که بچّه را شیر داده و یا فرزندان او

امام خمینی رحمۀ الله علیه 72

اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد شیر دهد پدر آن بچّه نمی‌تواند با دخترهایی که از آن زن به دنیا آمده‌اند ازدواج  کند73 و نیز نمی‌تواند74 دخترهای شوهری را که شیر مال اوست 75 برای خود عقد نماید.76 (بلکه احتیاط واجب آن است که دخترهای رضاعی او را هم برای خود عقد ننماید ولی جایز است با دخترهای رضاعی آن زن ازدواج کند. )77 اگرچه احتیاط مستحبّ آن است که با آنان ازدواج نکند 78و نگاه محرمانه یعنی نگاهی که انسان می‌تواند به محرم‌های خود کند به آنان ننماید.

آیت الله وحید خراسانی دامت برکاته 79

اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد شیر دهد پدر آن بچّه نمی‌تواند با دخترهای نسبی آن زن ازدواج کند ولی جایز است با دخترهای رضاعی آن زن ازدواج کند اگر چه احتیاط مستحبّ آن است که با آنان ازدواج نکند و نیز نمی تواند دخترهای نسبی و رضاعی شوهری را که شیر از اوست برای خود عقد نماید. در هر دو صورت چنانچه یکی از آنها فعلاً زن او باشد عقد او باطل می شود.

2 . عدم محرمیّت شوهر شیر دهنده با خواهرهای بچّه

امام خمینی رحمۀ الله علیه 80

اگر زنی بچّه‌ای را با شرایطی که گفته شد شیر دهد، شوهر آن زن که صاحب شیر است به خواهرهای آن بچّه محرم نمی‌شود ولی احتیاط مستحبّ آن است که با آنان ازدواج ننماید81 و نیز خویشان ِشوهر به خواهر و برادر آن بچّه محرم نمی‌شوند.82

3 . عدم محرمیّت شیرده با برادران بچّه

امام خمینی رحمۀ الله علیه83

اگر زنی بچّه‌ای را شیر دهد، به برادرهای آن بچّه محرم نمی‌شود و نیز خویشان آن زن به برادر و خواهر بچّه‌ای که شیر خورده محرم نمی‌شوند.84

4 . ازدواج با زن شیرده و دختری که از او شیر خورده

امام خمینی رحمۀ الله علیه 85

اگر انسان با زنی که دختری را شیر کامل داده ازدواج کند و با آن زن نزدیکی نماید، دیگر نمی‌تواند آن دختر را برای خود عقد کند.86

امام خمینی رحمۀ الله علیه 87  

اگر انسان با دختری ازدواج کند، دیگر نمی‌تواند با زنی که آن دختر را شیر کامل داده ازدواج نماید. 88

5 . ازدواج با کسی که مادر انسان او را شیر داده

امام خمینی رحمۀ الله علیه 89   

انسان نمی‌تواند با دختری که مادر یا مادر بزرگ انسان او را شیر کامل داده ازدواج کند و نیز اگر زن پدر انسان از شیر پدر او دختری را شیر داده باشد، انسان نمی‌تواند با آن دختر ازدواج نماید90و چنانچه دختر شیرخواری را برای خود عقد کند بعد مادر یا مادر بزرگ یا زن پدر او ( از شیر همان پدر )91، آن دختر را شیر دهد، عقد باطل می‌شود.

6 . دختری که خواهر یا زن برادر انسان شیر بدهد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 92

با دختری که خواهر یا زن برادر انسان از شیر برادرش او را شیر کامل داده نمی‌شود ازدواج کرد. همچنین است اگر خواهرزاده یا برادرزاده یا نوه خواهر یا نوه برادر انسان آن دختر را شیر داده باشد.93

7 . اگر زنی بچّه دختر خود را شیر دهد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 94

اگر زنی بچّه دختر خود را شیر95دهد، آن دختر به شوهر خود حرام می‌شود. همچنین است اگر بچّه‌ای را که شوهر دخترش از زن دیگر دارد شیر دهد. ولی اگر بچّه پسر خود را شیر دهد، زن ِ پسرش که مادر آن طفل شیرخوار است بر شوهر خود حرام نمی‌شود.

8 . اگر زن پدر، بچّه دختر شوهرش را شیر دهد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 96

اگر زن پدرِ دختری، بچه شوهر آن دختر را  از شیر آن پدرشیر دهد، آن دختر به شوهر خود حرام می‌شود97 چه بچّه از همان دختر یا از زن دیگر (شوهر او ) 98 باشد.
آداب شیر دادن

1 . شیر مادر

امام خمینی رحمۀ الله علیه 99

برای شیر دادن بچّه بهتر از هرکس مادر اوست و سزاوار است که مادر برای شیر دادن از شوهر خود مزد نگیرد و خوب است که شوهر مزد بدهد100و اگر مادر بخواهد بیشتر از دایه مزد بگیرد، شوهر می‌تواند بچه را از او گرفته و به دایه بدهد.

آیت الله سیستانی دامت برکاته

مسأله شیر دادن بچه ابتداءً حق ّمادر اوست و پدر حق ّ ندارد به دیگری واگذار کند مگر اینکه مادر مزد بخواهد و پدر دایه‌ای پیدا کند که مجّانی است یا مزد کمتر می‌گیرد، در این صورت پدر می‌تواند به دایه بسپارد و پس از آن، اگر مادر نپذیرفت و خواست خود شیر بدهد، حق ّ مطالبه مزد ندارد.

2 . شرایط دایه

امام خمینی رحمۀ الله علیه 101

مستحب ّ است دایه‌ای که برای طفل می‌گیرند، (دوازده امامی و)102دارای عقل و عفّت و صورت نیکو باشد و مکروه است      کم عقل (یا غیر دوازده امامی)103 یا بد صورت یا بد خلق یا زنازاده باشد و نیز مکروه است دایه‌ای بگیرند که بچّه‌ای که دارد از زنا به دنیا آمده باشد.104 

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته

در روایات آمده است دایه‌ای را باید برای طفل انتخاب کرد که دارای عقل و ایمان و عفّت و صورت نیکو باشد و از گرفتن دایه کم عقل یا غیر مؤمنه یا بد صورت و کج خلق یا زنازاده خودداری شود و همچنین از انتخاب دایه‌ای که بچّه او از زنا به دنیا آمده و شیرش شیر زنازاده است پرهیز شود.

آیت الله سیستانی دامت برکاته مستحبّ است دایه‌ای که برای طفل می‌گیرند، مسلمان عاقل و دارای صفات پسندیده از نظر جسمی و روانی و اخلاقی باشد و سزاوار نیست دایه‌ای بگیرند که کافر یا کم عقل یا بزرگسال یا زشت روباشد و مکروه است دایه‌ای بگیرند که زنازاده است یا شیرش از بچّه‌ای است که از زنا به دنیا آمده است.

مسائل متفرقه شیر دادن

1 . شیر ندادن به بچّه های متعدّد

امام خمینی رحمۀ الله علیه 105

مستحب ّ است از زنها (جلوگیری کنند که )106 هر بچّه‌ای را شیر ندهند107 زیرا ممکن است فراموش شود که به چه کسانی شیر داده‌اند و بعداً دو نفر محرم با یکدیگر ازدواج نمایند.108

2 . احترام در رضاع

امام خمینی رحمۀ الله علیه 109

کسانی که به واسطه شیر خوردن، خویشی پیدا می‌کنند (مستحب ّ است )110یکدیگر را احترام نمایند ولی از یکدیگر ارث نمی‌برند و حقّ های خویشی که انسان با خویشان خود دارد برای آنان نیست.

3 . شیر دادن دو سال

امام خمینی رحمۀ الله علیه 111 

(در صورتی که ممکن باشد)،112 مستحبّ است بچّه را دو سال تمام شیر بدهند.113

4 . اجازه شوهر در شیر دادن

امام خمینی رحمۀ الله علیه 114

اگر به واسطه شیر دادن، حقّ شوهر از بین نرود، زن می‌تواند بدون اجازه شوهر، بچّه کس دیگر را شیر دهد، ولی جایز نیست بچّه‌ای را شیر دهد که به واسطه شیر دادن به آن بچّه، به شوهر خود حرام شود115 (مثلًا)116 اگر شوهر او دختر شیرخواری را  برای خود عقد کرده باشد زن نباید آن دختر را شیر دهد، چون اگر آن دختر را شیر دهد خودش مادر زن شوهر می‌شود و بر او حرام می‌گردد.117

آیت الله سیستانی دامت برکاته

اگر به واسطه شیر دادن به بچّه کسی دیگر، حقّ شوهر از بین برود، زن نمی‌تواند بدون اجازه او شیر دهد. اگر شوهر زنی دختر شیرخواری را برای خود عقد کرده باشد، چنانچه زن آن دختر شیرخوار را شیردهد، بنابراحتیاط واجب آن زن بر او حرام ابدی می‌شود و احتیاطاً باید او را طلاق دهد و هرگز با او ازدواج نکند و اگر شیر مربوط به خود او باشد،  دختر شیرخوار نیز بر او حرام ابدی می‌شود و اگر شیر از شوهر سابق باشد، بنا بر احتیاط عقد او باطل می‌شود.

5 . محرم شدن زن برادر

امام خمینی رحمۀ الله علیه 118

اگر کسی بخواهد زن برادرش به او محرم شود119 باید دختر شیرخواری را مثلًا دو روزه برای خود صیغه کند و در آن دو روز با شرایطی که در مسأله 2474 گفته شد زن برادرش آن دختر را شیر دهد.120

6 . اگر بعد از نزدیکی بفهمد که بر آن مرد حرام بوده

امام خمینی رحمۀ الله علیه 121

اگر مرد پیش از آن که زنی را برای خود عقد کند بگوید بواسطه شیر خوردن، آن زن بر او حرام شده، مثلًا بگوید شیر مادر او را خورده، چنانچه تصدیق او ممکن باشد ، نمی‌تواند با آن زن ازدواج کند و اگر بعد از عقد بگوید و خود زن هم حرف او را قبول نماید عقد باطل است، پس اگر مرد با او نزدیکی نکرده باشد یا نزدیکی کرده باشد ولی در وقت نزدیکی کردن، زن بداند بر آن مرد حرام است، مهر ندارد و اگر بعد از نزدیکی بفهمد که بر آن مرد حرام بوده، شوهر باید مهر او را مطابق زنهایی که مثل او هستند بدهد.122

امام خمینی رحمۀ الله علیه 123

اگر زن پیش از عقد بگوید بواسطه شیر خوردن بر مردی حرام شده، چنانچه تصدیق او ممکن باشد نمی‌تواند با آن مرد ازدواج کند و اگر بعد از عقد بگوید، مثل صورتی است که مرد بعد از عقد بگوید که زن بر او حرام است و حکم آن در مسأله پیش گفته شد.

7 . راه ثبوت شیر دادنی که سبب محرمیّت است

امام خمینی رحمۀ الله علیه 124

شیر دادنی که علّت محرم شدن است به دو چیز ثابت می‌شود:

اوّل: خبر دادن عدّه‌ای که انسان از گفته آنان یقین پیدا کند.125 

دوم: شهادت دو مرد عادل 126یا چهار زن که عادل باشند127، ولی باید شرایط شیر دادن را هم بگویند، مثلًا بگویند ما دیده‌ایم که فلان بچه بیست و چهار ساعت از پستان فلان زن شیر خورده و چیزی هم در بین نخورده، همچنین سایر شرط ها را که در مسأله 2474 گفته شد شرح دهند. 128 ولی اگر معلوم باشد که شرایط را می‌دانند و در عقیده با هم مخالف نیستند و با مرد و زن هم  در عقیده مخالفت ندارند لازم نیست شرایط را شرح دهند.

آیت الله سیستانی دامت برکاته 

امّا ثابت شدن شیر دادن به شهادت یک مرد و دو زن، یا چهار زن که عادل باشند، محل ّ اشکال است؛ پس باید احتیاط شود.

8 . شک در رضاع

امام خمینی رحمۀ الله علیه 129

اگر شک کنند بچّه به مقداری که علّت محرم شدن است شیر خورده یا نه یا گمان داشته باشند که به آن مقدار شیر خورده بچّه به کسی محرم نمی‌شود ولی بهتر آن است که احتیاط کنند.130

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته 

هرگاه ندانند آیا کودک به مقداری که سبب محرم شدن است شیر خورده یا نه، محرم بودن ثابت نمی‌شود و باید یقین حاصل شود. 

پی نوشت ها

1 . فرهنگ فارسی عمید .

2 . لغت نامه دهخدا ،http://makarem.ir

3 . این شرایط در پایگاه اطّلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری Leader.ir ، مسأله 2474 بیان شده است.

4 . آیت الله مکارم شیرازی: نُه شرط دارد: اوّل: شیر، از ولادت باشد، بنابراین اگر پستان بدون تولّد فرزندی شیر پیدا کند و کودکی از آن شیر بخورد سبب محرمیت نمی‌شود.

5 . آیت الله مکارم شیرازی: دوم .

6 . آیت الله سیستانی: بعضی از مقدار معتبر در رضاع را .

7 . آیت الله مکارم شیرازی: سوم .

8 . آیت الله وحیدخراسانی، آشنایی با اصول دین مقدمه و توضیح المسائل ، قم : مدرسه الامام باقر العلوم ، 1389ش ، مسأله 2538: شیر آن زن به ولادت بوده و...

9 . آیت الله سیستانی: دوم: شیر آن زن از زائیدن شرعی به وجود آمده باشد هر چند وطی شبهه باشد، پس اگر فرضاً شیر بدون زائیدن بوجود بیاید یا ....

10 . آیت الله وحیدخراسانی: شیر بچه‌ای را که از زنا پیدا شده ....

11 . آیت الله مکارم شیرازی: چهارم: شیر را از پستان بمکد ولی احتیاط واجب آن است اگر شیر را در گلوی بچه بریزند با آن زن و محارم او ازدواج نکند. آیت الله نوری: اگر شیر را در گلوی او بریزند، لازم است کسانی که به واسطه شیر خوردن به آن بچّه محرم می‌شوند، با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.

12 . آیت الله مکارم شیرازی: پنجم: شیر را با چیز دیگر مخلوط نکنند.

13 . آیت الله مکارم شیرازی: ششم .

14 . آیت الله سیستانی: پنجم: مقدار شیری که موجب حرمت است، همه مربوط به یک شوهر باشد.

15 . آیت الله مکارم شیرازی:همچنیناگر زنی از شیر مربوط به شوهر اوّل، کودکی را به طور کامل شیر دهد و بعد از شیر مربوط به شوهر دوم، کودک دیگری را شیر دهد آن دو به یکدیگر محرم نمی‌شوند.

16 . آیت الله مکارم شیرازی: هفتم

17 . آیت الله وحید خراسانی: قسمت داخل پرانتز در رساله آیت الله وحید خراسانی نیامده است.

18 . همان .

19 . آیت الله سیستانی: ششم: بچه شیر را قی نکند و اگر قی کند اثری ندارد.

20 . آیت الله مکارم شیرازی: هشتم

21 . آیت الله صافی گلپایگانی: [پایان شرط هفتم]

22 . آیت الله سیستانی: هفتم: شیر دادن بچه به مقداری باشد که استخوانش از آن شیر محکم شده و گوشت بدنش بروید و اگر معلوم نباشد که آیا به این حد رسیده یا نه، چنانچه یک شبانه روز یا پانزده مرتبه به طوری که در مسأله آینده گفته می‌شود شیر سیر بخورد باز هم کافی است ولی اگر معلوم باشد که آن شیر در محکم شدن استخوان بچه و روئیدن گوشت بدنش مؤثر نبوده، در حالیکه بچه یک شبانه روز یا پانزده مرتبه شیر خورده باید مراعات احتیاط واجب در چنین مورد ترک نشود؛ پس در موارد ذکر شده ازدواج نکند و نگاه محرمانه نیز نکند.

23 . آیت الله مکارم شیرازی: نهم

24 . آیت الله وحید خراسانی: هشت مرتبه .

25 . آیت الله وحید خراسانی: هفت مرتبه .

26 . آیت الله سیستانی: پیش از تمام شدن دو سال، هشت مرتبه و بعد از آن، هفت مرتبه.

27 . آیت الله مکارم شیرازی : احتیاط واجب آن است که با زنانی که به واسطه شیر خوردن با او محرم می‌شوند ازدواج نکند و نگاه محرمانه هم  ننماید.

28 . آیت الله صافی گلپایگانی: بنا بر احتیاط لازم محرم می‌شود، ولی احتیاط، به ترک نظر کسانی که به این رضاع به او محرم شده‌اند، ترک نشود.

29 . توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، مسأله2475 . نظر رهبری مثل نظر امام می باشد.

30 . توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید، ج 2 ، مسائل متفرقه زناشویی احکام شیر دادن، مسأله 2539 .

31 . مسأله ۲۴۹۳ . https://www.sistani.org

32 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله2476 . این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.                                                 

33 . آیت الله بهجت ، آیت الله سیستانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.

34 . آیت الله صافی گلپایگانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.

35 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2540 .

36 . امام خمینی رحمۀ الله علیه، مسأله 2477 .

37 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله4125 .

38 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2478 .

39 . آیت الله صافی گلپایگانی : بچه‌هایی را.

40 . آیت الله وحید خراسانی : توضیح المسائل مسأله2542 .

41 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2479 این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.

42 . آیت الله وحید خراسانی: توضیح المسائل، مسأله2543 .

43 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2480 .

44 . آیت الله مکارم شیرازی : آن‌ها به هم محرم می‌شوند ولی خواهر و برادر آنها به یکدیگر محرم نمی‌شوند.

45 . آیت الله صافی گلپایگانی : ولی احتیاط مستحب ّ آن است که با یکدیگر ازدواج نکنند. وحید خراسانی: توضیح المسائل مساله2544

46 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2481 . 

47 . آیت الله مکارم شیرازی : و نیز احتیاط واجب آن است که اگر با پسری (العیاذ باللّه) لواط کرده، با دختر و خواهر و مادر رضاعی آن پسر ازدواج نکند.

48 . آیت الله سیستانی: پسر نابالغی..

49 . آیت الله سیستانی: و این حکم بنا بر احتیاط واجب در موردی که لواط کننده بالغ نباشد و یا لواط دهنده بالغ باشد نیز جاری است. آیت الله صافی: اگر با پسری لواط کند، احتیاط واجب آن است که دختر و خواهر و مادر و مادر بزرگ آن پسر را که رضاعی هستند یعنی به واسطه شیر خوردن، دختر و خواهر و مادر او شده‌اند، برای خود عقد نکند.

50 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2545. 

51 . همان ، مسأله 2482 .

52 . آیت الله سیستانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.

53 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2546 .

54 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2483 .

55 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله2547: در صورتی که عقد آنان در یک وقت بوده مخیّر است هرکدام را که بخواهد اختیار کند و .

56 . آیت الله صافی گلپایگانی : در صورتی که عقد آنان در یک وقت بوده در اختیار هر یک از آنها مخیّر است ولی احتیاط ترک نشود به طلاق هر دو و عقد جدید به یکی از آنها.

57 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2484 .

58 . آیت الله مکارم شیرازی : اگر چه بهتر آن است که این کار را نکند.

59 . آیت الله سیستانی: و اولاد آنها. سوم: نوه‌های خود اگر چه در مورد نوه دختری موجب حرام شدن دخترش بر شوهر خود می‌شود. چهارم: برادرزاده یا خواهر زاده خود. پنجم: برادر یا خواهر شوهر. ششم: خواهرزاده یا برادرزاده شوهر. هفتم: عمو و عمه و دایی  و خاله شوهر. هشتم: نوه شوهر از زن دیگر.

60 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2548 .

61 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2485 .

62 . آیت الله سیستانی: بقیّه مسأله ذکر نشده.

63 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2549

64 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2486 این مسأله، در رساله آیت الله نوری نیست.

65 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2550 .

66 . آیت الله سیستانی: آن بچّه اگر پسر باشد به این عدّه از زن ها و اگر دختر باشد به این عدّه از مردها محرم می‌شود.

آیت الله مکارم شیرازی : هرگاه زنی کودکی را با شرایطی که در مسائل آینده گفته می‌شود شیر دهد، آن زن به حکم مادر او است و آن مرد که شیر مربوط به اوست، به حکم پدر او، پدر آن مرد به حکم جدّ و مادرش به حکم جدّه و برادرش عمو و خواهرش عمه و فرزندانش برادر و خواهر او محسوب می‌شوند، همچنین پدر آن زن به حکم جدّ مادری و مادرش جدّه مادری و برادرش دایی و خواهرش خاله، همچنین دختری را که زن شیر داده بر شوهر او حرام است (به شرط این که با آن زن نزدیکی کرده باشد) و نیز انسان نمی‌تواند با مادر رضاعی زن خود ازدواج کند زیرا به حکم مادر زن او است. به عبارت دیگر هنگامی که بچّه‌ای را با شرایطی که می‌آید شیر دهد آن بچّه به این عدّه محرم می‌شود.

67 . آیت الله سیستانی: پنجم: بچّه‌های اولاد نسبی آن زن هر چه پائین روند، چه بچّه‌های نسبی آنها باشند و چه بچّه‌های رضاعی.

68 . آیت الله گلپایگانی، آیت الله مکارم شیرازی : [پایان شرط ششم]

69 . آیت الله سیستانی و آیت الله وحید خراسانی: دهم: پدر و مادر آن مرد هر چه بالا روند.

70 . آیت الله سیستانی: یازدهم: خواهر و برادر آن مرد، اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند.

71 . آیت الله سیستانی: دوازدهم: عمو و عمه و دایی و خاله آن مرد. مسأله ۲۴۸۲. https://www.sistani.org/ 

72 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2465 .

73 . آیت الله سیستانی: و چنانچه یکی از آنها فعلًا زن او باشد، عقد او باطل می‌شود ولی جایز است با دخترهای رضاعی آن زن ازدواج کند اگر چه احتیاط مستحب ّ آن است که با آنان ازدواج نکند.

74 . آیت الله مکارم شیرازی ، آیت الله سیستانی: بنا بر احتیاط واجب.

75 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله سیستانی: اگر چه دخترهای رضاعی او باشند.

76 . آیت الله سیستانی: و چنانچه یکی از آنها فعلًا زن او باشند عقد او بنا بر احتیاط واجب باطل می‌شود. [پایان مسأله]

77 . آیت الله مکارم شیرازی : بقیّه مسأله ذکر نشده.

78 . آیت الله صافی گلپایگانی : بقیّه مسأله ذکر نشده.

79 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2529 .

80 . همان ، مسأله 2466 .

81 . قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه سیستانی نیست.

82 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله2530 .

83 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2467 .

84 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله 2531 .

85 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2468 ، این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست. 

86 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2532 .

87 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2469 ، این مسأله، در رساله آیت اللّه مکارم شیرازی نیست.

88 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2533. 

89 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2470 .

90 . آیت الله مکارم شیرازی: بقیّه مسأله ذکر نشده.

91 . قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: سیستانی، صافی گلپایگانی  و وحید خراسانی نیست.

92 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2471 .

93 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2535 .

94 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2472 .

95 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله 2536 ، اگر زنی بچه دختر خود را شیرکامل دهد.

96 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2473 . 

97 . آیت الله سیستانی: بنابراحتیاط [مذکور] در مسأله [2465] آن دختر به شوهر خود حرام می‌شود؛ چه بچه از همان دختر، چه از زن دیگر باشد.

98 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله2537 ، قسمت داخل پرانتزدر رساله آیت الله وحید خراسانی نیامده است. 

99 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2487 .

100 . آیت الله مکارم شیرازی : هیچ کس برای شیر دادن فرزند، بهتر از مادر و سزاوارتر از او نیست و بهتر است در برای شیر دادن مزدی از شوهر خود نگیرد، ولی حق ّ دارد بگیرد.

101 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2488 .

102 . قسمت‌های داخل پرانتز در رساله آیت اللّه نوری نیست.

103 . این پرانتز در رساله آیت الله وحید خراسانی نیست.

104 . آیت الله صافی گلپایگانی: مکروه است دایه‌ای بگیرند که شیرش از بچه‌ای است که از زنا به دنیا آمده باشد.

105 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2489

106 . همان ، مسأله2553 . قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه وحید خراسانی نیست.

107 . آیت الله سیستانی: بهتر آن است که از شیر دادنِ زن ها به هر بچّه‌ای جلوگیری شود. مکارم: خوب است زن ها هر بچه‌ای را شیر ندهند.

108 . آیت الله مکارم شیرازی : مخصوصاً در این ایّام که با وجود امکان استفاده از شیر خشک و امثال آن کمتر ضرورتی برای شیر دادن به بچّه‌های دیگر وجود دارد.

109 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2490 .

110 . همان ، مسأله2554 ، قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه وحید خراسانی نیست. این مسأله، در رساله آیت الله سیستانی نیست.

111 . همان ، مسأله 2491 .

112 . همان ، مسأله2555 ، قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه وحید خراسانی نیست.

113 . آیت الله سیستانی: مستحبّ است بچه را بیست و یک ماه تمام شیر بدهند، و شایسته نیست که بیش از دو سال شیر بدهند.

114 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2492 .

115 . آیت الله مکارم شیرازی : بقیّه مسأله ذکر نشده.

116 . آیت الله وحید خراسانی به جای مثلاً فرموده اند: و اما آنچه مشهور فقها « اعلی الله مقامهم » فرموده اند که اگر مردی دختر شیرخواری ....حرام می گردد.

117 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2556 : و بر او حرام می‌گردد محل اشکال است ولی دختری را که شوهرعقد کرده بر او حرام می شود چه شیر از شوهر باشد و چه شیر از غیر شوهر باشد و زن مدخوله باشد.

118 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2493 .                                                                  

119 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله2557 : جمعی از فقها « اعلی الله مقامهم » فتوا داده اند که: ... و آیت الله سیستانی: بعضی فرموده‌اند که...

120 . آیت الله سیستانی: تا مادر زنش شود، ولی این حکم در صورتی که زن برادر از شیر مربوط به آن برادر به آن دختر شیر دهد محل اشکال است. وحید خراسانی: زیرا مادر رضاعی زن او می شود ولی این فتوا خالی از اشکال نیست.

آیت الله مکارم شیرازی : مسأله هرگاه مردی بخواهد زن برادرش به او محرم شود، می‌تواند دختر شیرخواری را با اجازه ولی ّاو به عقد  موقّت خود درآورد و در همان حال زن برادرش آن دختر را شیر کامل دهد و بنابر احتیاط واجب باید مدّت عقد موقّت به قدری باشد که دختر به حدّ قابلیت بهره گیری جنسی برسد و چنین عقدی موافق مصلحت دختر  نیز باشد.

121 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2494 . آیت الله وحید خراسانی ، مسأله 2558 . این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم  نیست

122 . آیت الله صافی گلپایگانی: شوهرباید مهر او را بدهد و  اگر مهر المثل او با مهر المسمّی تفاوت دارد، در مقدار تفاوت با هم مصالحه نمایند.

123 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2495 ، آیت الله وحید خراسانی مسأله 2559 ، این مسأله در رساله آیت اللّه مکارم نیست.

124 . همان ، مسأله 2496 .

125 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله وحید خراسانی: یقین یا اطمینان پیدا کند. آیت الله سیستانی: اوّل : خبر دادن کس یا کسانی که انسان از گفته او یا آنها، یقین یا اطمینان پیدا کند.

126 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله وحید خراسانی: یا یک مرد و دو زن..

127 . آیت الله مکارم شیرازی:بلکهاحتیاط واجب آن است که به شهادت یک مرد با یک زن هم اکتفا کند، ولی شاهدها باید شرایط شیر دادن را هم بگویند، مثلًا بگویند ما دیده‌ایم که فلان بچه پانزده بار از پستان فلان زن شیر کامل با شرایطی که گفته شده خورده است و اگر بدانیم همه آنها شرایط را می‌دانند و در آن توافق دارند، شرح دادن آن لازم نیست. سیستانی: دوم: شهادت دو مرد عادل.  

128 . آیت الله صافی گلپایگانی و آیت الله وحید خراسانی : بقیّه مسأله ذکر نشده.

129 . امام خمینی رحمۀ الله علیه ، مسأله 2497 .

130 . آیت الله وحید خراسانی، مسأله 2561 .

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
پنج شنبه, 10 اسفند 1396 ساعت 23:13

نظر مراجع تقلید عظام پیرامون محرمیّت فرزندخواندگی

نوشته شده توسط
نظر مراجع تقلید عظام پیرامون محرمیّت فرزندخواندگی

سؤال  

نحوه محرمیّت دختر یا پسری که از پرورشگاه می آورند به پدرخوانده و یا مادر خوانده در صورتی که ولیّ او مشخص نباشد و یا فوت کرده باشد، در صورتی که کودک زیر دو سال است و زنی که با شیر دادن او ایجاد محرمیّت نماید، در فامیل نباشد و یا اگر بالای دو سال است چگونه است ؟

امام خمینی رحمه الله علیه

راهی برای محرمیّت نیست مگر آنکه بچه اگر پسر باشد بعد از بلوغ شرعی با ازدواج محرم شوند. (در صورتی که در منزل پدرخوانده، فرزندی از خودشان موجود باشد.) و قبل از بلوغ، اگر ولیّ ندارد راهی برای محرم شدن با عقد نیست. 1

آیة الله بهجت رحمه الله علیه

محرم نیستند و راهی ندارد مگر در بعض موارد نادره به مصاهرت. 2

آیة الله تبریزی رحمه الله علیه

راهی برای محرمیّت نیست مگر بعد از بلوغ از طریق نکاح راهی برای محرمیّت پیدا شود. 3

آیة الله خامنه ای دامت برکاته

فرزند خوانده حکم فرزند ندارد و با مرد و زنی که او را بزرگ می کنند محرم نمی شود مگر به وسیله رضاع با مراعات شرائط آن و یا ازدواج پس از بلوغ و رشد و قبل از بلوغ با اذن حاکم شرع و رعایت مصلحت طفل عقد موقت اشکال ندارد. 4

آیة الله سیستانی دامت برکاته

راه ندارد. 5                                                                         

آیة الله شبیری زنجانی دامت برکاته

فرزند پرورشگاهی اگر دختر باشد به وسیله ازدواج خود پدرخوانده و یا پدر و جدّ و پسر و نوه (پدر بی واسطه و با واسطه و پسر بی واسطه و با واسطه) پدر خوانده او به وی محرم می شود و اگر پسر باشد با ازدواج خود مادرخوانده و یا دختر بی واسطه یا با واسطه اش با وی محرم خواهد شد البته ازدواج مزبور باید با اذن یا اجازه حاکم شرع باشد. 6

آیة الله صافی گلپایگانی دامت برکاته

 در صورت مذکوره اگر طفل دختر باشد و مرد پدر داشته باشد در صورتیکه حاکم شرع مصلحت طفل بداند می تواند به عقد انقطاعی او را به ازدواج پدر مرد در بیاورد که دختر به آن مرد محرم می شود و اگر طفل پسر باشد راهی بنظر نمی رسد.7

آیة الله فاضل لنکرانی رحمه الله علیه

اگر کودک، دختر شیرخواره باشد، از راههای زیر بین او و مرد (پدرخوانده) محرمیّت ایجاد می شود:

1 . شیر همسر انسان را بخورد، که در این صورت دختر رضاعی مرد می شود.

2 . شیر مادر مرد را بخورد، که در این صورت خواهر رضاعی مرد می شود.

3 . شیر خواهر مرد را بخورد، که دختر خواهر رضاعی مرد می شود و یا شیر دختر خواهر مرد را بخورد.

4 . شیر زن برادر مرد را بخورد، که دختر برادر رضای او می شود و یا شیر دختر برادر او را بخورد.

5 . اگر شیر خوار نباشد یا اگر شیر خوار است، و شیر موارد فوق وجود ندارد می توان به وسیله صیغه نکاح موقت بین دختر و پدر مرد یا پدربزرگ او محرمیت ایجاد کرد که در این صورت این دختر، زن  بابای مرد می شود، ولی باید توجه داشت که اگر دختر نابالغ باشد نکاح مذکور باید به اذن ولی شرعی او باشد و در صورت نبودن ولیّ باید از مجتهد جامع الشرایط اذن گرفت و در هر صورت نباید صیغه محرمیت برای دختر بچه مفسده داشته باشد. بلکه رعایت مصلحت او لازم است. کما اینکه اگر دختر بالغ باشد اذن پدر یا جد پدری به احتیاط واجب معتبر است.

و اگر کودک پسر و شیرخوار باشد، از راههای زیر می توان بین او و زن (مادر خوانده) ایجاد محرمیّت کرد:

1 . شیر همان زن را بخورد، که فرزند رضاعی او می شود.

2 . شیر مادر زن را بخورد، که برادر رضاعی زن می شود.

3 . شیر خواهر زن را بخورد، که پسر خواهر رضاعی زن می شود یا شیر دختر خواهر زن را بخورد.

4 . شیر زن برادر زن را بخورد، که پسر برادر رضاعی زن می شود یا شیر دختر برادر زن را بخورد.

5 . اگر پسر شیرخوار نباشد و مادر خوانده، مادر بدون شوهر داشته باشد و او را به عقد دائم یا موقت پسر در آورند، پس از دخول او به مادر خوانده، ربیبه او می شود و به او محرم می شود.

البته راههایی دیگری هم وجود دارد، که فعلاً محل ذکر آنها نیست. 8

آیة الله گلپایگانی رحمه الله علیه

وجهی برای محرمیّت این قبیل کودکان به اعضاء خانواده که عملی و قابل اجراء باشد بنظر نمی رسد. 9

آیة الله مکارم شیرازی دامت برکاته

در صورتی که دختر باشد راه صحیح این است که با اجازه حاکم شرع او را برای پدر آن مرد عقد موقت کنند و در این صورت به عنوان زن پدر بر آن مرد محرم می شود و اگر پسر باشد راهی جز شیر خوردن از خواهر زن یا مادر زن و مانند آن در سنّ قبل از دو سالگی ندارد. 10

آیة الله نوری همدانی دامت برکاته

در صورتی که دختر باشد و سرپرست خانواده پدر یا جدّ داشته و آن دختر را متعه نماید او با اجازه حاکم شرع به سرپرست خانواده محرم می شود. 11

پی نوشت ها

1 . استفتائات امام خمینی رحمه الله علیه ، ج3 ، ص236 و 237  و سوال 3 و 5 ص 113 و سوال 87  ص241 .

2 . استفتائات موجود در واحد پاسخ به سوالات جامعة الزهراء قم .

3 . همان .

4 . همان .

5 . همان .

6 . همان .

7 . همان .

8 . همان .

9 . همان .

10 . همان .

11 . هزار و یک مسأله فقهی ، ج 1 ، ص 205 و سوال 697 و 698  ص 207 و سوال 705 .

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
پنج شنبه, 10 اسفند 1396 ساعت 22:58

رحم اجاره ای و آراء فقهی

نوشته شده توسط
رحم اجاره ای و آراء فقهی

مقدّمه

یکی از امور فطری در وجود انسان‌ها میل به داشتن فرزند و ادامه نسل است، اما بسیاری از زوج‌ها از نعمت باروری برخوردار نیستند و از این موضوع رنج می‌برند. عدم باروری باعث شده است که بسیاری از زندگی‌ها تلخ شده و حتی به جدایی منجر گردد. از جمله مشکلاتی که در مردان باعث ناباروری آنها می‌شود، این است که برخی از آنها فاقد اسپرم هستند و یا اسپرم آنها توان و خاصیت ترکیب با تخمک زن را ندارد. در ارتباط با زنان نیز باید گفت زنانی وجود دارند که فاقد تخمک بوده یا توان پذیرش اسپرم را ندارند، رحم برخی از زنان توان نگهداری و پرورش جنین را ندارد و یا زنانی وجود دارند که اصلاً رحم ندارند.

این مشکلات از دیرباز وجود داشته با این حال میل به داشتن فرزند در این افراد همچنان ادامه دارد از این‌رو انسان‌ها همواره در پی یافتن راه‌حلی برای این مشکلات بوده و به روش‌های گوناگونی متوسل شده‌اند.
علم پزشکی با پیشرفت‌هایی که داشته، توانسته است برای درمان بسیاری از این مشکلات راه حل‌هایی ارائه دهد یکی از این راه‌حل‌ها « رحم اجاره‌ای » است.

استفاده از رحم اجاره‌ای برای زمانی است که مشکل ناباروری نه در اسپرم و نه در تخمک و نه در جنین حاصل باشد، بلکه زن با داشتن تخمدان‌هایی با عملکرد طبیعی فاقد رحم باشد. به علاوه، در صورت وجود نقایصی در ساختمان رحم یا امکان بروز نگرانی و تهدیدهای جدی پزشکی در دوران حاملگی، سلامت زن به خطر افتاده یا مانع جایگزینی جنین در رحم یا حمل آن شود. در همه این موارد، رحم اجاره‌ای ( رحم جایگزین ) یک راه‌حل انتخابی برای داشتن فرزند خواهد بود. 1
در این روش جنینی که از سلول مادر و پدر شرعی تشکیل یافته در رحم زنی بیگانه که قابلیت بچه‌دار شدن را دارد، البته در قبال اجرت، قرار می‌گیرد و به این ترتیب مادری که قادر به پرورش فرزند در رحم خود نیست می‌تواند فرزند خود را در رحم اجاره‌ای پرورش دهد. اما در این جا این مسئله مطرح می‌گردد که آیا صاحب فرزند شدن از این طریق مشروعیت دارد؟ و در صورت مشروعیت مباحث دیگری از جمله نفقه، ارث و ... در مورد چنین فرزندی مطرح می‌‌گردد.

در این نوشتار سعی شده است تا با بررسی ادله وارده در این زمینه به این مسائل پاسخ داده شود.
تعریف رحم اجاره‌ای (رحم جایگزین )
قبل از ورود به بحث جواز یا عدم جواز استفاده از رحم اجاره‌ای، بهتر است تعریفی از آن ارائه گردد. کامل‌ترین تعریفی که برای رحم اجاره‌ای ارائه شده عبارت است از:
« قرارداد استفاده از رحم جایگزین توافقی است، که بر پایه آن، زنی (مادر جانشین) می‌‏پذیرد تا با روش‌های کمکی تولید مثل و استفاده از اسپرم و تخمک زوجین طرف توافق (والدین حکمی) که در آزمایشگاه بارور شده و یا به جنین تبدیل شده، باردار شود و در حالی که ارتباط ژنتیکی با فرزند ندارد، فرزند ناشی از آن تخمک بارور شده یا به جنین تبدیل شده را حمل کند و پس از تولد، او را به زوج طرف توافق (والدین حکمی) تحویل دهد». 2
انواع روش‌های به کارگیری رحم اجاره‌ای
استفاده از رحم اجاره‌ای یا رحم جایگزین به دو نوع تقسیم می‌شود:
1 .  رحم جایگزین کامل
در این حالت مادر جانشین هیچ ‏ارتباط ژنتیکی با بچه ندارد و تنها به موجب توافق جانشینی در بارداری، اعم از آن‏که تجاری یا غیرتجاری باشد، تخمک بارور شده یا جنین رشد یافته در خارج رحم را که متشکل از اسپرم و تخمک والدین حکمی است و با استفاده از روش‌های کمکی تولید مثل به وی منتقل گردیده و باردار شده است، حمل می‌کند.3

2 . رحم جایگزین جزئی (نسبی )
در این حالت بر اساس توافق با مادر جانشین، اسپرم مرد زوجه نابارور به ‌طور مصنوعی به داخل رحم وی منتقل می‏شود، که پس از حامله شدن فرزند را برای آنها حمل نموده و پس از تولد تسلیم آنها کند. در واقع در این قسم، تخمک مادر جانشین با اسپرم مرد که پدر حکمی به شمار می‌رود، بارور می‏شود و مادر جانشین، تخمک بارور شده خود با اسپرم پدر حکمی را حمل می‌کند؛ بنابراین، مادر جانشین و همچنین پدر حکمی با بچه ارتباط ژنتیکی خواهند داشت و زوجه نابارور، مادر متقاضی به شمار خواهد رفت و هیچ ‏ارتباط ژنتیکی با بچه نخواهد داشت؛ از این‌رو در صورت تحویل فرزند به او، رابطه بین آنها از نوع فرزندخواندگی است.
چنین قسمی تخصصاً از بحث ما خارج است؛ چراکه در این قسم زن، صاحب تخمک و رحم و مادر اصلی فرزند است. بنابراین اطلاق مادر جانشین بر چنین زنی و همچنین اطلاق رحم جایگزین بر این رحم صادق نیست و موضوع هبه یا فروش تخمک یا فرزند از سوی مادر نسبی درباره آن قابل طرح و بررسی است. 4
حکم تکلیفی اجاره رحم «جواز یا عدم جواز »
بحث رحم اجاره‌ای از مسائل مستحدثه ا‌ی است که با پیشرفت علم پزشکی ایجاد شده و در سال‌های نخستین اسلام مطرح نبوده است. از این رو آیه یا روایتی که به طور صریح بر این موضوع دلالت داشته باشد، وجود ندارد. همچنین به دلیل نوظهور بودن این مسئله، از فقهای متقدم فتوایی در این زمینه صادر نشده است. پس به ناچار تنها می‌توان به بررسی آراء فقهای معاصر پرداخت.
مشهور فقهای معاصر از جمله آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله خویی بر جواز این مسئله حکم نموده و در این باره اختلاف چندانی ندارند.5 تنها عده‌ای معدود از فقها از جمله آیت‌الله تبریزی و آیت‌الله فاضل لنکرانی حکم به عدم جواز نموده‌اند. 6

در عدم جواز اجاره رحم به آیات و روایاتی استناد شده است که مورد بررسی قرار می گیرد:
آیات
1 . « وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُن »7

ای رسول ما زنان مؤمن را بگو تا چشم‌ها و فروج و‌اندامشان را محفوظ دارند.
2 . « وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ إِلاَّ عَلى‏ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومينَ فَمَنِ ابْتَغى‏ وَراءَ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ العادُونَ » 8

آنان که فروج و ‌اندامشان را از عمل حرام نگاه می‌دارند، مگر بر جفت‌هایشان یا کنیزان ملک یمین آن‌ها که هیچ گونه ملامتی در مباشرت این زنان بر آن‌ها نیست و کسی که غیر این زنان حلال را به مباشرت طلبد البته ستم‌کار و متعدی خواهد بود.
قائلین به عدم جواز، به آیات فوق استناد کرده و معتقدند در این آیات متعلق «حِفظ» حذف شده و حذف متعلق بر عمومیت آن دلالت دارد. یعنی واجب است که زنان مسلمان فروج خویش را از هر چیزی اعم از نگاه، لمس و در اختیار گذاردن برای دیگری که جنینش را پرورش دهد، حفظ کنند. 9
در حالی که آیه اول با توجه به آنچه در تفاسیر آمده تنها بر حفظ فروج از نگاه دیگران دلالت دارد.10
ابوبصير از امام صادق علیه السّلام روايت مي‌كند که فرمودند: « مقصود از حفظ فرج در تمام آيات قرآن حفظ آن از زناست، جز اين آيه كه مقصود از آن، حفظ فرج از نگاه ديگران است ». 11
از این‌رو اگر قرار گرفتن جنین در رحم اجاره شده به طریقی صورت گیرد که مستلزم نگاه نباشد، اشکالی در آن وجود نخواهد داشت.
در آیه دوم نیز با توجه به آنچه در تفاسیر آمده حفظ فروج كنايه از اجتناب از مواقعه نامشروع است، از قبيل زنا، لواط و ...12 و روایت فوق نیز مؤیّد این ادعاست.
روایات
قائلین به عدم جواز به روایاتی نیز استناد کرده‌اند که مهمترین آنها سه روایت ذیل می‌باشد.
1 . از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند:

« شدیدترین عذاب در روز قیامت، عذاب مردی است که نطفه خود را در رحم زنی نامحرم بریزد. »13
2 . از پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده است که فرموند:

« در میان کارهایی که بنی آدم انجام می‌دهد، کاری بدتر و گران‌تر بر خداوند عزّوجلّ از کشتن پیامبر یا امام یا خراب کردن کعبه که خداوند آن را برای بندگانش قبله قرار داده یا ریختن منی از روی حرام توسط مرد در رحم زنی نمی‌باشد »14
3 . از امام رضا علیه السّلام نقل شده است که فرمودند:

« خداوند زنا را حرام گردانیده؛ زیرا در آن مجموعه فساد هاست، از قتل نفس و از بین رفتن نسب‌ها و ترک تربیت اطفال و کودکان و از بین رفتن ارث و مواردی از این قبیل که زمینه‌‌های انواع فساد است.»15
قائلین به عدم جواز با استناد به روایات اول و دوم آورده‌اند:

همچنان که از ظاهر این روایات استفاده می‌شود قرار دادن نطفه در رحم زن نامحرم به هر نحوی که باشد بر مرد حرام است و از گناهان کبیره محسوب می‌شود. همچنین این گروه با استناد به روایاتی نظیر روایت سوم از جمله دلایل عدم جواز را از بین رفتن نسب‌ها و به هم ریختن تربیت اطفال و از بین رفتن ارث دانسته اند درحالی که در مورد روایات مورد استناد باید گفت:
اولاً : روایات مذکور از اعتبار سندی برخوردار نیستند. در روایت اول علی بن سالم در کتب رجالی مجهول شناخته شده از این رو روایت ضعیف شناخته می‌شود16 و روایت دوم و سوم نیز مرسل هستند.
ثانیاً:  به لحاظ دلالتی روایت اول و دوم ارتباطی با موضوع بحث ما ندارند؛ زیرا این روایات تنها به آمیزش نامشروع دلالت دارند. یعنی تنها ریختن نطفه از طریق مباشرت و مقاربت (زنا) را در بر می‌گیرند.17 روایت سوم نیز از محل بحث ما خارج است؛ زیرا در فرض مورد بحث ما صاحب نطفه مشخص است.

از این‌رو مشکلاتی که در روایت ذکر شده، از جمله از بین رفتن نسب و ارث و ...، را در پی نخواهد داشت.
از آنچه گفته شد مشخص می‌گردد ادله‌اي كه براي اثبات حرمت رحم اجاره‌ای بر آنها استناد شده، هيچ‌گونه دلالتي بر منع ندارند. به همین خاطر اکثر فقهای معاصر بر جواز این عمل فتوا داده و مهم‌ترین دلیلی که در این باره به آن استناد کرده‌اند اصالۀ الاباحه است.
فقهای امامیه معتقدند هرگاه نسبت به حرمت یا حلیّت چیزی تردید وجود داشته باشد و دلیلی بر حرمت آن یافت نشود، حکم به حلیّت آن داده می‌شود.

مستند این اصل، آیات و روایاتی است که در این باره وارد شده از جمله روایتی از امام صادق علیه السّلام که می‌فرمایند:

 « کُلُّ شَیءٍ لَکَ حَلالٌ حَتَّی یَرِدَ فِیهِ النَّهیِ » هرچیزی برای تو حلال است تا زمانی که نهی بر آن وارد شود.
در مسئله رحم اجاره‌ای نیز باید گفت: چون هیچ دلیلی بر حرمت آن وجود ندارد پس این عمل به لحاظ شرعی مشروع است.
به عبارتی اگر اسپرم شوهر و تخمک زن در بیرون رحم یعنى در دستگاه مصنوعى به هم آمیخته و نطفه‌اى منعقد گردد، وارد کردن این نطفه (به هر یک از مراحل جنین که رسیده باشد) در رحم این همسر جایز است، امّا باید از مقدّمات حرام اجتناب کنند و فرزندى که از این طریق متولّد مى‌شود، فرزند همان زن و شوهر است و همۀ احکام شرعى فرزندان عادى را دارد.
شایان ذکر است مقصود از مقدمات حرام در این مسئله، نگاه مرد نامحرم به بدن زن یا لمس آن است و همچنین انجام عمل استمنا توسط مرد براى تهیۀ اسپرم و یا تحمیل بارورسازى مصنوعى به مرد یا زن است. البته اگر این امر، جز با ارتکاب مقدّمات حرام ممکن نباشد، در صورت ضرورت اشکال ندارد و منظور از ضرورت این است که مثلاً اگر این کار انجام نشود، زندگى زناشویى آنها مختل مى‌شود و یا زن گرفتار بیمارى مى‌گردد
پس از مشخص شدن حکم تکلیفی مسئله، بحث از احکام وضعی آن مطرح می‌گردد؛ از جمله این‌که مادر شرعی در کودک ناشی از رحم اجاره‌ای کیست؟ حکم امور مالی و غیر مالی آن کدام است؟
احکام وضعی ناشی از رحم اجاره‌ای

1 . نسب کودک ناشی از رحم اجاره‌ای
از آنجا که در رحم اجاره‌ای اسپرم شوهر و تخمک زن، بارور شده و به رحم اجاره‌ای منتقل می‌گردد، پس در انتساب فرزند به صاحب اسپرم هیچ بحثی نیست؛ زیرا آیات و روایاتی وجود دارد که نسب را متعلق به صاحب نطفه می‌داند.

از جمله آیه 54 از سوره فرقان که می‌فرماید:
« وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ مِنَ الْماءِ بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَ صِهْراً وَ كانَ رَبُّكَ قَدير »

و او كسى است كه انسان را از آب آفريد و او را داراى پيوند نسبى و سببى گردانيد و پروردگار تو همواره تواناست.
بنا بر نظر مفسران آیه فوق بر انتساب فرزند به صاحب نطفه دلالت دارد.18
فقها نیز معتقدند حتی در نزدیکی‌های غیر متعارف نیز فرزند به صاحب اسپرم ملحق می گردد.19
از این‌رو، بحث تنها در انتساب فرزند به مادر است. یعنی در این جا این بحث مطرح است که مادر شرعی کودک ناشی از رحم اجاره‌ای کیست؟ آیا صاحب تخمک مادر شرعی او محسوب می‌شود یا صاحب رحم؟
در این باره دو نظر وجود دارد:
نظر اول
گروهی معتقدند صاحب رحم مادر کودک است. به اعتقاد ایشان عرفاً مادر به شخصی اطلاق می‌گردد که کودک را به دنیا می آورد بنابراین در این جا نیز زنی که کودک را در رحم خود حمل نموده و سپس او را به دنیا آورده است، مادر وی به حساب می‌آید.20
ایشان در این باره به آیاتی نیز استناد کرده‌اند از جمله آیه دوم از سوره مجادله که در آن آمده است:

« إِنْ أُمَّهاتُهُمْ إِلاَّ اللاَّئي‏ وَلَدْنَهُمْ .... » : مادران تنها همان‌هايند كه ايشان را زاييده‏اند.
در حالی که به آیه فوق در این باره نمی‌توان استناد نمود؛ زیرا این آیه در صدد است حكم ظهار را كه در زمان جاهليّت بين مردم عرب معروف بوده لغو و اثرش را كه حرمت ابدى بوده است، نفى نماید.

همچنین اثر ديگر آن را كه مادر شدن همسر براى شوهر باشد، انكار ‏نمايد.21 پس آیه اصلاً در صدد بیان مفهوم شرعی «أم» نبوده است.
این گروه به آیات دیگری نیز استناد کرده‌اند از جمله آیه 15 از سوره احقاف که می‌فرماید:

« حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ كُرْهاً وَ حَمْلُهُ ... » : مادرش با تحمّل رنج به او باردار شد و با تحمّل رنج او را به دنيا آورد.
و یا آیه 78  سوره نحل: « وَ اللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ ...» : و خدا شما را از شكم مادرانتان بيرون آورد.
در آیات فوق و دیگر آیاتی که با مضامینی مشابه وارد شده، عنوان مادر برای کسی به کار رفته است که کودک را حمل نموده و به دنیا آورده است.

اما این مسئله منافاتی با این ندارد که در مورد غیر از این افراد نیز عنوان مادر به کار رود مانند مادر رضاعی که اگرچه طفل را حمل نکرده و او را به دنیا نیاورده است اما خداوند او را نیز مادر معرفی کرده است :

« أُمَّهاتُكُمُ اللاَّتي‏ أَرْضَعْنَكُم » : مادرهايتان كه به شما شير داده ‏اند.22
نظر دوم
مشهور فقها بر این اعتقادند که مادر شرعی کودک، صاحب تخمک است.23

آیاتی نیز وجود دارد که شاهد این مدعاست از جمله:
آیه دوم از سورۀ انسان « إِنّا خَلَقنَا الإِنسَانَ مِن نُطفَةٍ أمشَاجٍ » : ما انسان را از نطفه‏اى ‌اندر آميخته آفريديم.
این آیه منشأ وجود انسان را آب مرد و زن بیان نموده. زیرا كلمه نطفه به معناى آب ذكوريت است و كلمه أمشاج جمع كلمه مشيج به معناى مخلوط و ممتزج می‌باشد و اگر آیه نطفه را به اين صفت معرفى كرده، به اعتبار مخلوط شدن آب نر با آب ماده است.24
و یا آیۀ 6 و 7 از سورۀ طارق « خُلِقَ مِنْ ماءٍ دافِقٍ - يَخْرُجُ مِنْ بَيْنِ الصُّلْبِ وَ التَّرائِبِ »

انسان از آب جهنده‌‌اى خلق شده كه‏ از صُلْبِ مرد و ميان استخوان‌هاى سينه زن بيرون مى‌آيد.
در این آیه نیز منشأ وجود انسان آبی دانسته شده که از زن و مرد است و بیان شده که آن آب از ميان پشت مرد و استخوان‌هاى سينه زن بيرون مى‌‏آيد.25
از آنچه گفته شد مشخص می‌گردد که چون در رحم اجاره‌ای، جنین از اسپرم مرد و تخمک همسرش تشکیل یافته پس به همان‌ها نیز منتسب خواهد بود. اما در مورد زنی که جنین را در رحم خود پرورش داده و آن را به دنیا آورده است باید گفت اگرچه وی مادر شرعی کودک محسوب نمی‌گردد اما حکم مادر رضاعی را دارد. زیرا اگرچه آغاز آفرینش کودک، نطفه‌ای است که از اسپرم پدر و تخمک مادر تشکیل یافته اما مراحل بعدی رشد و تغذیه در رحم اجاره‌ای صورت گرفته است. از همین رو برخی از فقها وی را در حکم مادر رضاعی دانسته و حکم به محرمیت و حرمت نکاح بین آنها نموده‌اند.26
2 . ارث
از دیگر احکام وضعی مربوط به کودک ناشی از رحم اجاره‌ای، ارث است.
در کنار شروط متعددی که برای ارث بردن یک فرد از دیگری در کتب فقهی ذکر شده از جمله فوت مورث، وجود وارث و نسب نیز ذکر شده است. از این رو فرزندانی که در مورد آن‌ها نسب تحقق پیدا کند از ارث مورث خود برخوردار خواهند شد و هیچ دلیلی برای این امر وجود ندارد که تنها اگر نسب از طریق نکاحِ صحیح باشد، ارث بری تحقق پیدا خواهد کرد.27
در مورد کودک ناشی از رحم اجاره‌ای نیز تحقق نسب احراز گردید. پس اگر سایر شرایط لازم برای توارث نیز محقق باشد، رابطه توارث بین کودک ناشی از این حالت و پدر و مادر شرعی وی برقرار خواهد بود.
اما بحث اصلی در این زمینه در مورد شرط وجود وارث است. از یک طرف بنا بر نظر فقها از شروط ارث آن است که وارث در زمان مرگ مورث موجود باشد و یا در صورت حمل بودن، نطفه در زمان مرگ مورث منعقد شده باشد.28 از طرف دیگر در رحم اجاره‌ای ترکیب اسپرم و تخمک در محیط آزمایشگاهی انجام می‌گیرد حال چنانچه این ترکیب در زمان مرگ مورث صورت گرفته باشد شرط ارث تحقق می‌یابد.

اما سؤال در اینجاست که اگر مورث قبل از این امتزاج در محیط آزمایشگاه یا در داخل رحم اجاره‌ای از دنیا برود آیا به خاطر آن که انعقاد نطفه در اینجا صورت نگرفته پس توارثی نیز نخواهد بود؟
عده‌ای معتقدند شرط وجود وارث در زمان مرگ مورث موضوعیّت ندارد و تنها به خاطر کاشفیّت از نسب این شرط قرار داده شده پس هرگاه انتساب طفل به صاحب اسپرم اثبات گردد، رابطه توارث بین آن‌ها محقق خواهد بود. به همین سبب است که فقها آورده‌اند: در ثبوت ارث، صرف انتساب فرزند به مورث کافی است و برای صحّت انتسابِ حمل به مورث، علم به وجود آن در هنگام فوت مورث معتبر است اگرچه انعقاد نطفه پس از فوت وی صورت گرفته باشد. البته مشروط به آن که زنده متولد شود حتی اگر بلافاصله پس از تولد از دنیا برود.29
لازم به یادآوری است که چون در بحث نسب مشخص گردید که نسب کودک ناشی از رحم اجاره‌ای به صاحب اسپرم و تخمک بر می‌گردد پس توارث نیز تنها بین کودک و صاحب تخمک و اسپرم خواهد بود و چون صاحب رحم و شوهر وی هیچ رابطه نسبی با کودک ندارند پس توارثی نیز بین آن‌ها نخواهد بود.
3 . نفقه
از دیگر مسائل مربوط به کودک ناشی از رحم اجاره‌ای بحث نفقه است.
بنا بر نظر فقها نفقه فرزند برعهده پدر بوده و در صورت نبودن پدر یا عدم توانایی وی در پرداخت نفقه این تکلیف بر عهده اجداد پدری خواهد بود. در صورت نبودن یا عدم توانایی آن‌ها، نفقه فرزند برعهده مادر و در صورت زنده نبودن یا عدم توانایی وی این تکلیف برعهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری است.30 در مورد کودک ناشی از رحم اجاره‌ای نیز چون نسب وی به پدر و مادر شرعی (صاحب تخمک و اسپرم) بر می‌گردد پس طبقات مذکور در مورد این کودک نیز ملزم به پرداخت نفقه هستند.
اما مسئله مهم در این قسمت بحث تعلق نفقه در دوران بارداری است. الزام به نفقه برای زن متوقف به رابطه سببی و زوجیت است در حالی که بین حامل در رحم اجاره‌ای و صاحب اسپرم چنین رابطه‌ای وجود ندارد حال این سؤال مطرح است که آیا با این وجود صاحب اسپرم ملزم به پرداخت نفقه در دوران حمل است؟
برای پاسخ به این پرسش باید نظر فقها و ادله مورد استناد آن‌ها در مورد نفقه زن حامل بعد از انحلال نکاح مورد بررسی قرار گیرد.
از دیدگاه فقها الزام به نفقه مشروط به رابطه سببی است و در صورتی که این رابطه منحل گردد این الزام نیز برداشته خواهد شد.

اما مشهور فقها معتقدند در صورتی که زن باردار باشد حتی در صورت انحلال نکاح نیز تا زمان وضع حمل، مستحق نفقه می‌باشد.31

مستند این قول آیات و روایاتی است که در این باره وارد شده است از جمله آیه 6 از سوره طلاق:
« وَ إِنْ كُنَّ أُولاتِ حَمْلٍ فَأَنْفِقُوا عَلَيْهِنَّ حَتَّى يَضَعْنَ حَمْلَهُن » : و اگر باردارند خرجشان را بدهيد تا وضع حمل كنند.
در تفسیر این آیه آمده است: اگر زنان طلاقی حامله باشند باید نفقه آنان پرداخت شود تا فرزند خود را به دنیا آورند.32 در اینجا کلمه طلاق به صورت مطلق ذکر شده از این رو طلاق بائن را که در آن زوجیت به طور کلی از بین رفته نیز در بر می‌گیرد.
بنابر نظر مشهور فقها استحقاق نفقه برای زن باردار در عده طلاق بائن به خاطر وصف باردار بودن زن و وجود حمل است.33

پس در رحم اجاره‌ای نیز که این وصف وجود دارد و صاحب رحم، کودکِ پدر شرعی را حامل است، الزام به نفقه وجود خواهد داشت امّا در مورد این که این نفقه برای حمل است یا حامل اختلاف نظر وجود دارد و نظر مشهور این است که نفقه برای حمل می‌باشد.34

آنچه از آیه 6 سوره طلاق بر می‌آید نیز مؤید این ادعاست. زیرا بر طبق این آیه وجوب نفقه در ایام عدّه بائن به خاطر وجود حمل است و با وضع حمل، چون دیگر حملی وجود ندارد، وجوب نفقه نیز برداشته می‌شود از این جا معلوم می‌گردد که نفقه به خاطر حمل بوده نه به خاطر حامل.35

4 . حضانت و ولایت
با احراز انتساب کودک تولدیافته از رحم اجاره‌ای به پدر و مادر شرعی، وی در حکم متولد از نکاح خواهد بود از این رو احکام فقهی و حقوقی مربوط به متولد نکاح از قبیل حضانت و ولایت در مورد این کودک نیز ثابت خواهد بود.

در واقع می‌توان گفت: چون انتساب این کودک به صاحب تخمک و اسپرم مشروع می‌باشد پس وی از کلیه حقوق کودکان مشروع برخوردار خواهد بود.36

نظر فقها درباره رحم اجاره‌ای
در پایان فتوای برخی از فقها در مورد رحم اجاره‌ای را بیان می‌کنیم:
امام خمینی رحمۀ الله علیه
سؤال : آيا لقاح آزمايشگاهى در صورتى كه اسپرم و تخمك از زن و شوهر شرعى باشد، جايز است؟
پاسخ : عمل مذكور فى‌نفسه اشكال ندارد، ولى واجب است از مقدمات حرام مانند لمس و نظر اجتناب شود. كودكى كه از اين طريق متولد مى‏شود ملحق به زن و شوهرى است كه صاحب اسپرم و تخمك هستند.
آیت‌الله خامنه‌ای دامت برکاته
سؤال : بعضی از بیماران زن به علت اشکال در ساختمان رحم قادر به نگهداری جنین در رحم خود نمی‌باشند؛ آیا این امکان هست که جنین را به رحم زن دیگری وارد نمایند تا در آنجا پرورش یابد و پس از به دنیا آمدن به والدین اصلی خود بازگردانده شود؟

در واقع در این مدت جنین در یک رحم اجاره‌ای به سر می‌برد.

پاسخ : تلقیح زن از طریق نطفه مرد اجنبى فى نفسه اشکال ندارد، ولى باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود، به هر حال در صورتى که با این روش کودکى به دنیا بیاید ملحق به شوهر آن زن نمى‌‌شود، بلکه ملحق به صاحب نطفه و به زنى است که صاحب رحم و تخمک است.
آیت‌الله محمدتقی بهجت رحمۀ الله علیه
سؤال : انتقال جنین یا نطفه به رحم اجنبیه چه حکمی‌ دارد؟
پاسخ :مانعی ندارد اگر همراه با امر حرام شرعی نباشد.

آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته
تنها راه برای استفاده از نطفۀ مرد بیگانه این است که مرد موقّتا همسر خود را طلاق دهد و آن زن پس از عدّه به عقد موقّت مرد مورد نظر درآید (هر چند اصلا همدیگر را نبینند) سپس نطفۀ آن مرد را برداشته و در زمان عقد با تخمک زن ترکیب کنند و پس از بخشش باقیماندۀ مدّت عقد موقّت و تجدید عقد دایم با شوهر سابق، نطفۀ ترکیب شده را در رحم او بکارند. فرزندی که متولّد می‌شود بر آن مرد و زن محرم است، ولی تنها از آن زن و صاحب نطفه ارث می‌برد.                           

آیت الله صافی گلپایگانی دامت برکاته
به طور کلی عمل تلقیح اگر مستلزم نظر یا لمس حرام باشد تکلیفاً حرام است و به نظر اینجانب جواز تلقیح اجنبی به همسر اگر چه بوسیله خود همسر باشد محل اشکال است و در فرضی که انجام شود، فرزند به مرد صاحب اسپرم تعلق دارد و اگر دختر باشد به شوهر شما محرم است؛ چون ربیبه او است و نسبت به خود شما چه پسر باشد یا دختر حکم فرزند را دارد و به شما محرم است.
آیت الله مهدی هادوی تهرانی دامت برکاته
عمل تزریق اسپرم در رحم جایز است، هر چند باید توابع این باروری مانند مسأله نسبت بچه با صاحب اسپرم که پدر طبیعی او محسوب می‌شود، مورد توجه قرار گیرد.


پی نوشت ها :

1 .   عباس نائب زاده ، بررسی حقوقی روشهای نوین باروری مصنوعی، ص79.

2 . محمد علیزاده ، وضعیت فقهی حقوقی قرارداد استفاده از رحم جایگزین ، ص181.
3 .  از جمله این فقها آیت الله خامنه ای و آیت الله مکارم شیرازی می باشند. روش های نوین تولید مثل انسانی از دیدگاه فقه و حقوق ، ص397 . خویی، منهاج الصالحین، ج1، ص 428.
4 . از جمله مرحوم آیت الله میرزا جواد تبریزی، صراط النجاۀ ، ج 6 ، ص 459 / مرحوم آیت الله فاضل لنکرانی ، جامع المسائل ، ج1 ، ص 606 . 5 . نور ، آیۀ31.

6 . مؤمنون ، آیۀ 7 – 5.
7 . شهاب الدين حسيني، التلقيح الصناعي بين العلم و الشريعة ، ص 111 . محمد روحاني علي آبادي ، حكم شرع تلقيح اسپرم و نطفه بيگانه، روش‌هاي نوين توليد مثل انساني ، ص 288.
8 . فضل بن حسن طبرسی، تفسیر جوامع الجامع ، ج3 ، ص103 . محمد حسین طباطبايي ، تفسیر الميزان ، ج15، ص 111.
9 . محمد بن یعقوب كليني ، اصول كافي ، ج2 ، ص 40 . محمد تقی مجلسي ، لوامع صاحبقراني ، ج8 ، ص 81 .
10 . محمد حسین طباطبائی، تفسیر المیزان ، ج15 ، ص 10 . فضل بن حسن طبرسی ، مجمع البیان ، ج7 ، ص 159.
11 . حرّ عاملی ، وسائل الشیعه ، ج 20 ، ص318 .
12 . همان.
13 . همان ، ص 311.
14 . محمد مؤمن ، كلمات سديده في مسائل جديده ، ص 80  . محمد روحانی علی آبادی ، حكم شرع تلقيح اسپرم و نطفه بيگانه، روش‌هاي نوين توليد مثل انساني، ص307.
15 . شيخ محمد بن اسماعيل حائرى مازندرانى ، منتهى المقال في أحوال الرجال ، ج‏5 ، ص12.
16 . حر عاملی ، وسائل الشیعه ، ج18 ، ص128.
17 . محمد حسین طباطبائی ، تفسیر المیزان ، ج15، ص 229.
18 . محمد آصف محسنی ، الفقه و مسائل طبّية ، ص 91 . يوسف القرضاوي ،  فتاوي معاصرة ، ج 2 ، ص 197.
19 . محمد حسین طباطبائی ، تفسیر المیزان ، ج19 ، ص178.
20 . نساء ، آیۀ 23.
21 . محمد مؤمن ، كلمات سديده في مسائل جديده ، ص 98 و 99 .
22 . محمد حسین طباطبائی ، تفسیر المیزان ، ج20 ، ص121 . فضل بن حسن طبرسی ، مجمع البیان ، ج 10، ص616.
23 .  فضل بن حسن طبرسی ، جوامع الجامع ، ج 4 ، ص 474.
24 . امام خمینی ، تحریر الوسیله ، ج2 ، ص 622.
25 . حسن امامی ، حقوق مدنی ، ج3 ، ص216.
26 . محمد محسن فیض کاشانی ، مفاتیح الشرایع ، ج3 ، ص316.
27 . محمد حسن نجفی ، جواهر الکلام ، ج39 ، ص79 . سید علی بن محمد طباطبائی ، ریاض المسائل ، ج14، ص 433.
28 . نجم الدین حلی ، شرایع الاسلام ، ج2 ، ص297.
29 . فضل بن حسن طبرسی ، مؤتلف من المختلف بین ائمه السلف ، ج2 ، ص292 . محمد بن حسن طوسی ، المبسوط فی فقه الامامیه ، ج6 ، ص24.
30 . محمد حسین طباطبائی ، تفسیر المیزان ، ج19، ص 317.
31 . حسن بن یوسف حلی ، تحریر الاحکام ، ج2 ، ص75 . نجم الدین جعفر حلی ، شرایع الاسلام ، ج2 ، ص295.
32 . زیدالدین بن علی عاملی ، ‌الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، ج6 ، ص 80.

33 . محمد بن علی طوسی ، النهایۀ ، ص543.
34 .  نایب زاده، بررسی حقوقی روش‏های نوین باروری مصنوعی ، 392  . محمد روحانی و فاطمه نوغانی ، احکام پزشکی ، ص 70.
35 . روح الله موسوی خمینی ، توضيح المسائل ، ج‏2 ، ص 948.
36 .  خلیل علی محمدزاده ، پزشکی در آیینه اجتهاد ، ص۱۱۶ ، استفتاء شماره ۷/۱۱۸۵۷.



منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
پنج شنبه, 10 اسفند 1396 ساعت 22:41

نظر مراجع تقلید عظام درباره هجرت

نوشته شده توسط
نظر مراجع تقلید عظام درباره هجرت

سؤال

آیا می شود به کشورهای غربی مهاجرت نمود؟

آیت الله سیستانی دامت برکاته

اگر اطمینان داشته باشد که خود و خانواده اش دچار انحراف و ترک انجام وظیفه های شرعی نمی شوند اشکال ندارد، هرچند نمی داند که نسل های بعدی چه شوند، اگر علم به انحرافشان نداشته باشد. 1

آیت الله خامنه ای دامت برکاته

اگرخوف انحراف از دین وجود نداشته باشد این کار اشکال ندارد و واجب است در آنجا بعد از رعایت احتیاط و مواظبت نسبت به دین و مذهب به مقداری که توانایی دارد مبادرت به دفاع از اسلام و مسلمین نماید. 2

سؤال

پناهندگی سیاسی به کشورهای خارجی چه حکمی داردآیا جعل داستان غیر واقعی برای دستیابی به پناهندگی سیاسی جایز است؟3  

پناهندگی سیاسی به دولت غیر مسلمان تا زمانی که مفسده ای برای آن مترتّب نشود فی نفسه اشکال ندارد ولی برای دستیابی به آن توسل به دروغ و جعلِ چیزی که واقعیّت ندارد جایز نیست.

سؤال

زندگی در کشوری که اسباب معصیت مانند برهنگی و گوش دادن به نوارهای مبتذل موسیقی و غیره در آن فراهم است چه حکمی دارد؟ کسی که در آنجا تازه به سن تکلیف رسیده چه حکمی دارد؟ 4

اقامت و زندگی آنها فی نفسه اشکال ندارد ولی باید از اموری که از نظر شرعی بر او حرام هستند اجتناب کند و اگر نمی تواند باید به کشورهای اسلامی مسافرت نماید.

سؤال

آیا مهاجرت به سرزمین اسلام بر زنانى که در سرزمین کفر اسلام آورده‏اند، به دلیل اینکه بر اثر خُوف از خانواده و جامعه نمى‏توانند اسلام خود را آشکار کنند، واجب است؟ 5

در صورتى که مهاجرت به سرزمین اسلام براى آنان حَرَج داشته باشد واجب نیست ولى واجب است تا حدّ امکان نسبت به نماز و روزه و سایر واجبات مراقبت نمایند.

سؤال                                                       

نظر مراجع در مورد هجرت به خارج از کشور برای ادامه تحصیل چیست و آیا می‌توان در آن‌جا از گوشت‌هایی که در مغازه‌های با عنوان حلال مارکت به فروش می‌رسد استفاده کرد و آیا پس از استفاده از توالت‌های فرنگی ( با توجه به این‌که محفظه متصل به آب کُر نیست ) بدن انسان نجس می‌شود؟

پاسخ اجمالی

1 . تحصیل در خارج از کشور، فی نفسه اشکالی ندارد.
2 . در صورتی که « برچسب حلال » از سوی مرجع مورد اعتمادی صادر شده است و مطمئن باشید واقعیت دارد، می‌توانید از آن استفاده کنید.
3 . اگر یقین نداشته باشید که نجاست به بدن سرایت کرده، بدن پاک است و در صورت شک در سرایت نجاست، به شک خود اعتنا نکنید و جستجو لازم نیست.
پاسخ تفصیلی مراجع 6  
آیت الله خامنه‌ای دامت برکاته
1 . فی نفسه اشکال ندارد.
2 . در صورتی که یقین به تزکیه شرعی آن نداشته باشید، جایز نیست.
3 . اگر نجاست به بدن سرایت کند، موجب نجاست می‌شود.
آیت الله مکارم شیرازی دامت برکاته
1 . در موارد ضرورى اگر باعث تقویّت کفّار و ضعف مسلمانان نشوند و متأثر از آداب حرام آنها نگردند اشکالى ندارد و اگر بتوانند با قول و فعل خود مبلّغ اسلام در آن مناطق باشند کار خوبى خواهد بود.
2 . در صورتی که مطمئن باشید آن برچسب، واقعیت دارد و حلال است می‌توانید از آن استفاده کنید.
3 . در مورد ترشحات، اگر همراه با ذرّات نجاست نباشد پاک است و درصورت شک در سرایت نجاست به شک خود اعتنا نکنید و جستجو لازم نیست.
آیت الله صافی گلپایگانی دامت برکاته

1 . مسافرت یا مهاجرت به بلاد کفّار احتمال دارد موجب فساد عقیده و اخلاق و لاابالی گری در اعمال شود و اطمینان به اینکه عقیده و اخلاق محفوظ بماند نوعاً حاصل نمی‌شود و حفظ عقیده و ایمان در آن بلاد غالباً مشکل است. بلی، اگر به صورتی که تحت تأثیر فرهنگ و عادات آنها قرار نگیرد و بتواند در آنجا اخلاق و تربیت خودش را محکم نگه‌دارد و استقلال اسلامیّت خود را حفظ کند با حفظ وظایف شرعی رفتن به آنجا جهت تحصیل مانعی ندارد.
2 . چنانچه از مسلمانی که احتمال صحّت در عمل او می‌دهد بخرد مانعی ندارد و در غیر این صورت خوردن گوشت در کشور غیر مسلمان جایز نیست.
3 . چنانچه یقین به نجاست محل نداشته باشد، پاک است.
آیت الله هادوی تهرانی دامت برکاته

1 . تحصیل در خارج از کشور اشکالی ندارد.
2 . اگر مارک حلال از سوی مرجع مورد اعتمادی صادر شده است، می‌توان بر طبق آن عمل کرد .
3 . تا زمانی که یقین به نجس شدن بر اثر اصابت نجس یا متنجس یا تماس با رطوبت سرایت کننده با آنها ندارید، پاک محسوب می‌شوید.

سؤال

معنای تعرّب پس از هجرت که از گناهان کبیره است، چیست؟ 7

پاسخ فقهی

برخی فقها فرموده اند معنای جمله آن است که؛ انسان در سرزمینی اقامت کند که دین و ایمانش کاستی پذیرد و منظور آن است که او سرزمین اسلامی را که می توانست معارف دینی و احکام شرعی را بیاموزد و واجبات و تکالیف خود را انجام دهد و محرّمات را ترک نماید رها کند و به کشوری برود که همه و یا بعضی از آنها را نتواند به جا آورد.

پاسخ روایی

براساس آنچه از روایات و سخنان فقها آمده است، تعرّب بعد از هجرت عبارت است از اینکه؛ فرد پس از معرفت و اعتقاد به آیین اسلام و فراگیری احکام و معارف آن، جایی را برای سکونت خود انتخاب کند که موجب وهن و نقصان دینش می‏ گردد. مانند سرزمین کفر یا بادیه.

از این‏ رو در روایتی از امام رضا علیه السّلام علّت حرمت تعرّب بعد از هجرت، بازگشت از دین و ترک یاری پیامبران و حجّتهای خداوند شمرده شده است. 8

در نتیجه یکی دیگر از گناهان کبیره همان تعرّب بعد از هجرت و به عبارت ساده تر زندگی در جایی است که دینمان در معرض خطر می باشد. 9
با توجه به آیات قرآن، هجرت به سوی رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم برای یادگرفتن احکام الهی واجب بوده است. همچنین هجرت بر کسانی که نمی توانستند در سرزمین کفر به شعائر الهی مانند نماز، روزه و ... بپردازند واجب شده است؛ برای همین ترک هجرت و یا بازگشتن از هجرت، حرام و از گناهان کبیره بوده و عذاب و آتش جهنم برایش وعده داده شده است.

در آیه 97 سوره نساء آمده است:
« این گونه اشخاص که با عذرهاى واهى و مصلحت اندیشى‏هاى شخصى شانه از زیر بار هجرت خالى کردند و زندگى در محیط آلوده و خفقان‏ بار را بر آن ترجیح دادند، جایگاهشان دوزخ و بد سر انجامى دارند.
برای دو گروه هجرت واجب می شود:
1 . گروهی که در جایی زندگی می کنند که از مسائل دین و احکام آن بی خبرند و عالم دینی و فقیهی هم در آن مکان نیست تا شعائر دین و احکام اسلام را به آن ها یاد دهد، برای همین این گروه باید به جایی روند تا توسط عالم دینی احکام را یاد گیرند.
2 . گروهی که در جایی زندگی می کنند که نمی توانند ( به هر دلیلی ) احکام و شعائر دین را اجرا کنند.
نکته

طبق آیات 98 و 99 سوره نساء وجوب هجرت در صورت توانایی و تمکن است. هجرت برای کسانی که دارای بیماری، فقر و پیری بیش از حدّ هستند واجب نیست.

پی نوشت ها

1 . سایت آیت الله سیستانی دامت برکاته .

2 . استفتائات مقام معظم رهبری دامت برکاته ، س1384 . 

3 . همان ، س1383 . 

4 . همان ، س1386 . 

5 . همان ، س1386  و توضیح المسائل 13 مرجع ، ج 2 ، ص1014 و 1015 .

6 . استفتاء از دفاتر آیات عظام؛ خامنه‌ای، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی دامت برکاتهم ، سایت اسلام کوئست ،24 / 12 / 1391 .

7 . « تعرّب بعد از هجرت » ، 18 / 4 / 1395 ، http://www.wikifeqh.ir 

8 . شیخ حرّ عاملی ، وسایل الشیعه ، ج 15 ، ص 100 و مصباح النّهاج ، صص 267 - 268.

9 . ذخیرة المعاد ، ج۲ ، ص304  و الحدائق الناضرة ، ج۱۰ ، ص۴۷ و القضاء فی الفقه الإسلامی ، ص۱۱۸-۱۱۹ و ریاض المسائل ، ج ۴ ، ص۳۵۳.  

 



 

 

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...
پنج شنبه, 10 اسفند 1396 ساعت 22:12

نظر مراجع تقلید عظام درباره حکم فقهی اپیلاسیون

نوشته شده توسط
نظر مراجع تقلید عظام درباره حکم فقهی اپیلاسیون

اخیراً روشهای موزدایی بدن، ذهن و تمرکز بسیاری از خانم ها را به خود مشغول ساخته است. استفاده از روشهای سنّتی دیگر چندان مورد پسند جوانان امروزی نیست و به دنبال یافتن راه حلّ مناسب تر، بهداشتی تر و بادوام بیشتر هستند.

یکی از روشهای متداول امروزی برای موزدایی بدن اپیـلاسیون ( استفاده از موم یا وکس ) است.

در این مبحث مختصری شما را با این مقوله و احكام آن آشنا می کنیم.

مو زدایی یا برطرف کردن موهای زاید، به روش‌های از بین بردن مو به ویژه موی بدن انسان‌ گفته می‌شود.

اپیلاسیون( Epilation ) واژه‌ای انگلیسی است که وارد زبان فارسی شده و به معنایی که گذشت به کار می‌رود یعنی به مفهوم از بین بردن موهای بدن در هر قسمتی از آن و به هر روشی که باشد اطلاق می شود.

برای از بین بردن موهای زاید بدن روش‌های گوناگونی وجود دارد که در آن از موادّ مختلفی از قبیل لیزر (لیزیک)، کرم و اسپری‌های موبَر، مومک و ... استفاده می‌شود.

اپیلاسیون با استفاده از موم داغ رایج ترین روش برای از بین بردن موهای زاید در بین مردم می باشد.

استفاده از موم سرد روش دیگری است که بیشتر مردم در منزل آن را انجام می‌دهند.

به هر حال موضوع سؤال این است که آیا یک شخص می‌تواند به از بین بردن موهای زاید تمام قسمت‌های بدن یک شخص دیگر حتی موهای شرمگاه او اقدام کند؟

قابل کتمان نیست که عمل مذکور متأسفانه در سال‌های اخیر علی رغم وجود منع شرعی و ملاحظات اخلاقی و عوارض اجتماعی آن، امر رایجی شده، به ویژه در بین بانوان و توسط سالن های آرایشی زنانه که البته یکی از علل آن را بی‌اطلاعی از موازین شرعی و عدم آگاهی از آثار سوء تربیتی و اجتماعی آن و غفلت از تأثیری که در تضعیف تدریجی حیا و تخریب پایه های عفّت عمومی دارد، باید دانست.

از نظر فقهی در این باره با دو مسأله مواجه هستیم یکی؛ حکم برطرف کردن موهای زاید بدن با قطع نظر از این که توسط چه کسی انجام می‌شود، و دیگر؛ انجام آن توسط زن یا مردی که با انسان رابطه زوجیّت ندارد  و همین شقّ دوّم است که مورد سؤال می‌باشد.

در اسلام گاه ازاله و از بین بردن موهای بدن حرام شمرده شده و آن وقتی است که انسان برای حج یا عمره محرم شده و در حال احرام باشد. 1

گرچه برطرف کردن مو در حال احرام حرام است، لیکن تمیز کردن بدن قبل از احرام و زدودن موهای زیر بغل و عانه از مستحبّات احرام می‌باشد. 2

بنابر این روش می‌گردد که، برطرف کردن موهای ناخواسته از بدن برای کسی که در حال احرام نیست، فی نفسه بی اشکال بوده و جایز، حتّی در مواردی مستحبّ نیز می‌باشد. اما همان‌گونه که گذشت سؤال، ناظر به مو زدایی تمام بدن و نقش و دخالت زن و مردی است که با شخص دریافت کننده خدمت، رابطه زوجیّت ندارد.

این عمل یعنی مو زدایی کامل بدن توسط شخص دیگر چون مستلزم نگاه به بدن شخص دیگر به ویژه نظر به عورت دیگری است، تابع احکام نگاه می‌باشد.

با در نظر گرفتن محرمات احرام و لحاظ قرار دادن موارد جواز و ممنوعیّت‌ها و محدودیّت‌های شرعی مربوط به نگاه چنین باید گفت که:

1 . مو زدایی و اپیلاسیون همه قسمت‌های بدن از جمله عورت، توسط زن و شوهر و در غیر حال احرام، جایز و بلا اشکال است زیرا زن و شوهر حق دارند به همه قسمت‌های بدن همدیگر نگاه کنند و ازاله مو در غیر حال احرام نیز منع شرعی ندارد

2 . مو زدایی و اپیلاسیون همه قسمت‌های بدن به جز عورت توسط هم جنس ( زن توسط زن و مرد توسط مرد ) و جنس مخالفی که محرم انسان است، در غیر حال احرام جایز می‌باشد به شرط این‌که مفسده نداشته باشد.

3 . مو زدایی و اپیلاسیون هر قسمتی از بدن توسط نامحرم حرام است.

4 . مو زدایی و اپیلاسیون عورت توسط هر کسی غیر از زن و شوهر اعمّ از هم جنس و محرم و نامحرم، حرام است. زیرا هیچ مرد و زنی حق ندارد به عورت شخص دیگر نگاه کند جز در مواردی که ضرورت آن را ایجاب کند و یا بین آن‌ها رابطه زوجیّت برقرار باشد و روشن است که ایپلاسیون معمولا امری است غیر ضروری.

مو زدایی در روایات

حضرت علی علیه‌السّلام فرمودند:

« استفاده از نوره برای ( زدودن موی زیر بغل و اسافل ) اعضا نشاط می‌آورد و بهداشت بدن است. » 3

واجبی ( نوره ) ماده‌ای است که برای دفع موهای زائد بدن استفاده می‌شود. این ماده از ترکیب آهک و زرنیخ تشکیل شده‌است.

در جایی دیگر می فرمایند:

« ازاله موهای زیر بغل باعث از بین رفتن بوی بد می‌شود كه این پاكیزگی است كه پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلم، به انجام دادن این كار امر فرموده است. » 4

در روایت دیگری آمده:

«تراشیدن موی میان دو پا و پشت زهار، نشانه ایمان به ذات حق‌تعالی و قیامت است و از سنّت رسول صلّی الله علیه و آله و سلم است. » 5

امام کاظم علیه‌السّلام هم می فرمایند:

« اگر موی بدن بلند شود، آب پشت (كمر) قطع می ‏شود و مفصل ‏ها سست شده و ضعف به دنبال آن می ‏آید. نوره‌كشیدن، آب پشت را زیاد و جسم را قوی و چربی دو كلیه را زیاد كرده و بدن را فربه می‏ كند. » 6

امام علی علیه‌السّلام فرمودند:

« دوست دارم که هر فرد با‌ایمان در هر پانزده روز یک‌بار، با نوره موزُدایى کند. » 7

امام صادق علیه‌السّلام می‌فرمایند:

« زدودن موها با تیغ در هر هفت روز و با نوره در هر پانزده روز، پسندیده است. » 8

آنچه روایات بر آن دلالت دارد و از مجموع توصیه‌های بیان‌شده به دست می‌آید، ازاله موهای زائد بدن مستحبّ است.

در حقیقت شرع، نه‌تنها مخالف با این جریان نیست که خود مشوّق آن است و به صورت‌های گوناگون و با بیان سیره امامان معصوم علیهم السّلام بر آن صحّه گذاشته و تأکید دارد. 9

حال نظر مراجع تقلید را در مورد اپیلاسیون ( موزدایی) بدن زن (عورت) در آرایشگاه های زنانه بیان می کنیم:

آیت الله سیستانی دامت بركاته

در صورتیكه مستلزم لمس یا دیدن عورتین باشد جائز نیست.        

آیت الله مکارم شیرازی دامت بركاته

نگاه به عورت دیگری خواه برای زائل كردن مو باشد یا چیز دیگر جائز نیست اما زائل كردن موهای زیر بغل و مانند آن به وسیله همجنس مانعی ندارد .10

آیت الله هادوی تهرانی دامت بركاته

نگاه كردن به خود عورت جائز نیست و پوشیدن آن واجب است.این كار جائز نیست. 11

آیت الله خامنه ای دامت بركاته

سؤال

بنده خانمی هستم كه تخت كوچكی در خانه دارم كه از طریق آن به كار اپیلاسیون مشغول می باشم وخرج خودم و بچه هایم را از این راه تأمین می كنم .آیا این كار جائز است؟

پاسخ

در مورد غیر عورت اشكال ندارد لیكن نگاه به عورت و دست زدن به آن جائز نیست. 12

آیت الله بهجت رحمۀ الله علیه

اگر مستلزم نظر یا لمس عورت باشد جائز نیست. 13

آیت الله نوری همدانی دامت بركاته  

اپیلاسیون اگرمنجر به دیدن عورت خانم توسط خانم دیگری درآرایشگاه باشد جائزنیست. برهنه كردن عورت و نشان دادن به دیگران هرچند همجنس باشد و همچنین نگاه كردن به عورت دیگری هر چند همجنس و یا از محارم باشد حرام است ولی اپیلاسیون قسمت های دیگر بدن زن توسط زن دیگراشكال ندارد.

این فعل حرام باعث مشكلاتی در روند عبادت و زندگی خصوصی شما می شود، البته نه مثل ناخن مصنوعی ولی فعل حرام باعث ریختن قبح گناه و باعث دوری از خدا می شود. حتی اگر برای رضای شوهر باشد. ما یك منطقه ممنوعه برای هر یك از اعضا داریم كه افراد خاصی می توانند به آنجا وارد شوندكه اگر كس دیگری وارد شود مهاجم محسوب می شود چه با اجازه ما باشد چه بدون اجازه ما. 14

آیت الله وحید خراسانی دامت بركاته

اگر موجب دیدن عورت نشود اشکال ندارد والا دیدن عورت حتی برای مادر هم حرام است. 15

 

پی نوشت ها 

1 . روح الله خمینی ، تحریرالوسیله ، ج‌1 ، ص 401  .

2 . روح الله خمینى ، مناسک حج ، ص 98 .

3 . محمد باقر مجلسی ، بحارالانوار ، ج76، ص 89

4 . همان ، بحارالانوار ، ج76، ص89.

5 . شیخ صدوق ، من لایحضر الفقیه ، ج1، ص120.

6 . محمد باقر مجلسی ،  حلیه المتقین، فصل هشتم

7 . حرّ عاملی ، وسائل الشیعه ، ج 1، باب آداب حمام و تنظیف، ص387 .

8 . محمد بن یعقوب کلینی ، کافی ، ج ‏6 ، ص 505 .

9 . حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق ، ص 59 .

10 . برگرفته از سایت حضرت آیت الله مکارم شیرازی دامت بركاته

11 . http://hadavi.info/new 

12 . برگرفته از سایت حضرت آیت الله خامنه ای دامت بركاته ( استفتاات جدید، بخش نگاه و پوشش)

13 . برگرفته از سایت حضرت آیت الله بهجت رحمۀ الله علیه

14 . برگرفته از سایت آیت الله نوری همدانی دامت بركاته

15 . برگرفته از سایت آیت الله وحید خراسانی دامت بركاته

 

 

منتشرشده در احکام
ادامه مطلب...

آدرس و اطلاعات تماس

آدرس: مشهد مقدس - خیابان مطهری شمالی 58
مدرسه علمیه فاطمة الزهراء سلام الله عليها توس

تلفن: 13-7341511-0513

فکس:7340700-0513

پست الکترونیک : info@alzahra-toos.com

اوقات شرعی

تمامي حقوق اين سايت متعلق به مدرسه علميه فاطمة الزهراء سلام الله عليها توس مي باشد. طراحی سایت توسط  ماهان سیستم